搜索
   登录

开天辟地
所属图书:《苗族古歌:苗汉对照》 出版日期:2015-11-01 文章字数:18866字

开天辟地

Tid Waix Xit Dab

Hfud dongd dliel lot ot,

悠悠太初头年份,

Mux hxib dol bongt wat;

最初最初古时期;

Nangx ghaib bil dot dangt,

草草芭茅还不长,

Bangx vob bil dot cait;

花花野菜还没生;

Fangb waix ax bil xit,

天上还没有造就,

Fangb dab ax bil dangt;

地上还没有造成;

Bil dib nix dangt dongt,

没打银柱来撑天,

Bil liub hnaib dangt hlat;

没造日月来照明;

Diel deis niangb bil dangt,

什么都还没有造,

Bub diangl diel deis vut!

不知生些什么好!

Naix ait gheb bil dangt,

干活的人还没生,

Gongb diangl dol hof hxangt,

只生出些和尚 [1] 们,

Nenx dol ib mail ghet,

他们一批老公公,

Lol val yangb val yit.

连续不断跟着生。

Not ghet ngil ax hvid,

这么多公懒得数,

Gongb nais dlob dail qend:

只问四个来最初:

Ib ghet ghet Yux Yangl,

第一个公叫友央 [2]

Ghet Yux Yangb dail lul;

友央公公老人家;

Ob ghet Lol Dongs Yangs,

第二个公劳栋养,

Lol Dongs Yenx vas nais;

尖鼻子的劳栋尹 [3]

Bib ghet Fux Fangb dail,

第三个公叫甫方 [4]

Ghet Fux Fangb dail lul;

甫方公公老人家;

Dlob ghet ghet Hxub Niux.

第四个公叫修狃 [5]

Dol daib lol hsat denx.

他们四位来最早。

Lol xit dlad vongb ngix,

造狗打猎满山跑,

Lol xlt liod kab lix,

来造耕牛犁田地,

Hxangd gad lol bib nongx!

种出粮食咱吃饱!

Jangx Vangb dail hvib fangx,

姜央是个聪明人,

Jangx Vangb lol hsat denx.

姜央是生来最早。

Lol tid dab xit waix,

他来造天和造地,

Lol xit dliangb xit naix,

他来造鬼和造人,

Xit bob bil liangs nangx,

他造山坡生草草,

Xit eb wangl dus box,

他造水塘长浮萍,

Lol xit gangb xit gux,

他造蚂蚱乱蹦跳,

Lol xit dlad vongb ngix,

造狗打猎满山跑,

Lol xit liod kab 1ix,

来造耕牛犁田地,

Hxangd gad lol bib nongx.

种出粮食咱吃饱。

Jangx Vangb lol hsat denx?

姜央生来最早么?

Jangx Vangb dail yut niox,

姜央算来还小啦,

Bil dios lol hsat denx!

不是他生来最早!

Jul dail dail Mais Bangx,

还有一个叫妹榜 [6]

Mais Lief lol hsat denx.

妹留 [7] 才生来最早。

Mais Lief dail yut niox,

妹留算来还小啦,

Bil dios lol hsat denx!

不是她生来最早!

Dail xid lol hsat denx?

哪个生来最早呢?

Fux Fangb dail hvib fangx,

有个甫方最聪明,

Fux Fangb lol hsat denx.

甫方才生来最早。

Fux Fangb dail yut niox,

甫方还是太小啦,

Bil dios lol hsat denx!

不是他生来最早!

Dail xid lol hsat denx?

哪个生来最早呀?

Yangx Yub dail hvib fangx,

那个养优 [8] 最聪明,

Yangx Yub lol hsat denx.

养优才生来最早。

Yangx Yub dail yut nlox,

养优说来还小啦,

Bil dios lol hsat denx!

不是他生来最早!

Dail xid dail hvib fangx,

哪一个是最聪明,

Dail xid lol hsat denx?

哪个才生来最早?

Hsenb nenx dail hvib fangx,

神仙 [9] 才是最聪明,

Hsenb nenx lol hsat denx.

神仙才生来最早。

Hsenb nenx dail yut niox,

神仙说来还小啦,

Bil dios lol hsat denx!

不是他生来最早!

Dail xid dail hvib fangx,

哪一个是最聪明,

Dail xid lol hsat denx?

哪个才生来最早?

Jul dail wuk Xib Wangx,

有个名叫西汪婆,

Nenx dail lol hsat denx.

她才是生来最早。

Jul dail wuk Xib Wangx,

那个西汪 [10] 老婆婆,

Nenx jul dail yut niox,

算来她还是小啦,

Bil dios lol hsat denx!

不是她生来最早!

Dail xid dail hvib fangx,

究竟哪个最聪明,

Dail xid lol hsat denx?

哪个才生来最早?

Hox Yab Lil hvib fangx,

火亚立 [11] 是最聪明,

Nenx dail lol hsat denx.

他才是生来最早。

Hox Yab dail hvib fangx,

那个火亚虽聪明,

Nenx jul dail yut niox,

说来他还是太小,

Bil dios lol hsat denx!

不是他生来最早!

Dail xid dail hvib fangx,

哪个才是最聪明,

Dail xid lol hsat denx?

哪个才生来最早?

Jul dail wuk Xangb Niux,

有个香妞 [12] 老婆婆,

Nenx diub lol hsat denx.

她才是生来最早。

Wuk Xangb Niux hvib fangx,

香妞婆婆最聪明,

Nenx diub dail yut niox,

说来她还是太小,

Bil dios lol hsat denx!

不是她生来最早!

Dail xid dail hvib fangx,

究竟哪个最聪明,

Dail xid lol hsat denx?

哪个才生来最早?

Bux Pab dail hvib fangx,

那个叵爬 [13] 很聪明,

Bux Pab lol hsat denx.

叵爬才生来最早。

Bux Pab dail hvib fangx,

那个叵爬很聪明,

Nenx diub dail yut niox,

算来他还是太小,

Bil dios lol hsat denx!

不是他生来最早!

Dail xid dail hvib fangx,

究竟哪个最聪明,

Dail xid lol hsat denx?

哪个才生来最早?

Kob Dit dail hvib fangx,

那个科帝 [14] 最聪明,

Kob Dit lol hsat denx.

科帝才生来最早。

Kot Dit bil hsat denx,

不是科帝来最早,

Nenx diub dail yut niox!

说来他还是太小!

Dail xid dail hvib fangx,

哪个才是最聪明,

Dail xid lol hsat denx?

哪个才生来最早?

Paif Gux dail hvib fangx,

那个盘古 [15] 最聪明,

Paif Gux lol hsat denx.

盘古才是来最早。

Paif Gux dail hvib fangx,

那个盘古很聪明,

Nenx diub dail yut niox,

看来他还是太小,

Bil dios lol hsat denx!

不是他生来最早!

Dail xid dail hvib fangx,

哪个才是最聪明,

Dail xid lol hsat denx?

哪个才生来最早?

Hxub Niux dail hvib fangx,

修狃也是很聪明,

Hxub Niux lol hsat denx.

修狃才生来最早。

Hxub Niux dail hvib fangx,

那个修狃很聪明,

Nenx diub dail yut niox,

说来它还是太小,

Bil dios lol hsat denx!

不是它生来最早。

Dail xid dail hvib fangx,

哪个才是最聪明,

Dail xid lol hsat denx?

哪个才生来最早?

Eb hob dail hvib fangx,

云雾 [16] 也是很聪明,

Eb hob lol hsat denx.

云雾才生来最早。

Eb hob lol hsat denx?

云雾生来最早么?

Eb hob dail yut niox!

说来云雾还太小!

Dail xid dail hvib fangx,

究竟哪个最聪明,

Dail xid lol hsat denx?

哪个才生来最早?

Bongt eb dail hvib fangx,

水汽也是很聪明,

Bongt eb lol hsat denx.

水汽才生来最早。

Bongt eb dail hxut gas,

那个水汽是聪明,

Nenx diub dol hxangt zenk!

可它住得太远啦!

Hfab xongx dliel lot nius,

回头来看最远古,

Mux hxib dol hxat yas.

最初古时远悠悠。

Nangx ghaib bil dot liangs,

芭茅草草还没生,

Bangx vob bil dot dus,

花花野菜还没长,

Bil diangl ghab bok vas,

也还没有尖山坡,

Ghab vangx bil ait deis.

山岭也还没个样。

Dliel denx hxib khangd niul,

最古年份远悠悠,

Dliel mux hxib id lol,

在那最初古时候,

Git Hsenb Niux lol diangl,

申狃 [17] 蛋啊来生养,

Jef diangl ob liul niangl,

才有两块薄板儿 [18]

Niangb ax bob gid nangl,

稳稳躺在那东方,

Jent dax kib diul diul.

风一吹来轻轻飏。

Xongx hxib git Hsenb Niul,

回头追溯申狃蛋,

Git Hsenb Niux hnaib niul.

远古年份申狃蛋。

Hxub Niux daib bad lul,

有个好汉叫修狃,

Hliad niux hxangb tid nongl,

口吐丝儿造仓屋,

Tid nenx laib zaid dlenl,

它造房屋自己住,

Ax was ghab diux yel,

不留屋门和窗口,

Laib zaid dliangt bongl liongl,

整个房屋光溜溜,

Dlenx gib wib qut nangl,

圆螺螺滚在东方,

Jangx gangb jeb bit mongl,

变个蛹儿屋里睡,

Dangx ghob hmob dot fal,

酣酣睡着不会起,

Niangb lax lax niangb dol,

久坐久卧久安眠,

Hfaid jangx git Hsenb Niul,

变成一个申狃蛋,

Git Hsenb Niux hnaib niul.

远古年份申狃蛋。

Hxub Niux daib bad lul,

那个修狃老公公,

Nongx gad penb menl menl,

蒙蒙灰云填肚空,

Eb hob tit jenl ngangl,

它把云雾当茶喝,

Nenx hlieb ves hlieb dliangl.

力气才是大无穷。

Dliel denx hxib khangd niul,

最古年份远悠悠,

Dliel mux hxib id lol,

在那最初古时候,

Ax yangl dent ent dles,

幸得有那乌云孵,

Bes laib git Hsenb Niul,

来孵远古申狃蛋,

Bes hfab jab gol wol,

翻去翻来孵抱着,

Bes lax bes not lol,

孵呀抱呀太久了,

Laib khub jangx vib diangl,

蛋壳变成打火石,

Ghab qub qangt gongl niongl,

蛋中黑影蠕蠕动,

Dangt dail daib hvib ngangl,

生出一个高脚崽,

Daib hlieb bongt hlieb dliangl,

高脚崽力大无穷,

Tiangk ghab khub ib denl,

脚踢一下蛋壳儿,

Qangt diongb khongd gangl wangl,

蛋里阵阵在掀动,

Buk wat jangx ob liul:

掀动裂成两大块:

Ib langl dik dlel mongl,

一块蹦起升上去,

Ib langl baix dik lol,

一块坠落掉下来,

Jef dangt ob liul niangl.

变成薄薄两大块。

Lol hxid git Hsenb Niul,

来看那个申狃蛋,

Diangl lol ob liul niangl.

生来薄薄两大块。

Langl waix gol dik diangl,

上块名儿称跳生,

Langl dab bit dik diangl.

下块名字叫掉成。

Langl waix liek langl mos,

上块就像顶帽子,

Langl dab liek langl yas.

下块就像只撮箕。

Git dangt daib hvib ngangl,

申狃蛋生高脚崽,

Daib hlieb bongt hlieb dliangl,

高脚崽崽力气大,

Ghab ait Paif Gux dail,

给他取名叫盘古,

Paif Gux daib bad lul.

盘古是个英雄汉。

Dliel denx hxib khangd niul,

古老年代远悠悠,

Lot ot mux hxib dol,

最初古时悠悠远,

Waix qend gid dangt lol,

天刚生来的时候,

Dab qend gid dangt lol,

地刚生来的时候,

Langl waix hlieb mos diel,

天上只有帽子大,

Langl dab hlieb pab bil.

地上只有巴掌宽。

Bok bil hlieb denb jenl,

山坡只有茶杯大,

Jox gid hlieb diub ngangl.

道路最大像脚杆。

Gangb pend dail hvib lal,

有个蚂蚁心肠好,

Ghangt dud sos hangb vangl,

挑着纸钱串村寨,

Ghangt dud sos dax mail,

挑着纸钱串村卖,

Hangb jox vangx Ghed Lol,

走在耇劳山岭上,

Jox vangx hlieb jil ngangl,

山岭像只小脚杆,

Jox vangx kib diul diul.

走得山岭打颤颤。

Hfab hxid dliel lot ot,

回头来看最远古,

Mux hxib dol bongt wat,

悠悠最初古时候,

Waix qend gid diangl dangt,

天上刚刚生出来,

Dab qend gid diangl dangt,

地上刚刚生出来,

Ob liul dail yut yut.

天地两块还很小。

Langl waix Kob Dit yis,

天上那块科帝喂,

Langl dab Lol Dit yis,

地上这块劳帝养,

Lol kub ob liul niangl,

来吻两块小薄板,

Kub not nenx hlieb lol,

多吻了来它就长,

Ob liul dab ghol dlol,

长成两块厚笃笃,

Hlieb dax xit heib dlel,

长厚了来相粘贴,

Liangs niot heib mix mongl,

长出青苔相粘连,

Las ax yangx jil bil,

一只手掌插不下,

Bus ax yangx dail nangl,

一只老鼠钻不进,

Ax yangx dail diob dlenl.

螃蟹无法往里爬。

Ghet Paif Gux dail lul,

盘古公公老人家,

Nenx diub diot nangl lol,

他从东方走过来,

Dad lol diangb dot bil,

拿来一把大斧子,

Lol pab ob liul niangl,

来劈两块薄板儿,

Wangt zeit mongl ob dangl,

两块裂开去两边,

Fangx waix dot ib liul,

天上得到了一块,

Fangb dab dot ib liul.

地上也得了一块。

Lol hxid ob liul niangl,

来看两块薄板儿,

Jul dail ghet Yux Yangl,

有个公公叫友央,

Wuk Niuk ob dail lul,

妞婆婆他们两个,

Mongl nol ob liul niangl,

拉巴两块薄板儿,

Ib hfangb dliof bib bil,

一边拉扯了三下,

Langl waix max bib bil,

天上那块拍三拍,

Langl dab neif bib bil,

地上这块压三压,

Jef hvit hlieb hvit diangl,

这样它才快长大,

Ob liul fangd gangl yangl,

两块长得宽又宽,

Ngit ax bongf but yel.

抬眼看不见边边。

Niangb dail Bod Dit Dis,

有个名叫保迪迪,

Bod Dit Dil dlot jes,

保迪迪公来丈量,

Lix nangl maib ait bas,

丈量天地两大块,

Langl waix xit dangf cenk,

天上地上一样宽,

Langl dab xit dangf cenk.

地上天上一样广。

Ob ngit ghet Yux Yangl,

我俩来看友央公,

Ghet Yux Yangb dail lul.

友央公公老人家。

Maix eb jef dlod diongl,

有水才向山冲流,

Maix naib jef hsaid lol,

有娘才能来生养,

Dail naib gheix xid diangl?

哪个妈妈来生呀?

Nenk ghenk gox vib fal,

扭狞岩石就爬起,

Tat was gox vib lol,

排开岩石就出来,

Jef dangt ghet Yux Yangl,

这才有个友央公,

Ghet Yux Yangb dail lul.

友央公公老人家。

Ghet Paif Gux dail lul,

那个盘古老公公,

Nenx diub diot nangl lol,

他从东方走过来,

Dad lol diangb dot bil,

带来一把好斧子,

Lol pab ob liul niangl.

来劈两块薄板儿。

Ib dot zux vib mongl,

一斧劈去碎石溅,

Dlief nix ib zul zangl,

溅起火花烟飞散,

Fangx hniub mais dlial dlial,

晃起眼睛亮闪闪,

Ob dot buk ghongs dlial,

两斧劈去裂缝开,

Bib dot jangx ob liul,

三斧劈去成两块,

Ob liul mongl ob dangl.

两块分开去两边。

Paif Gux dail vut hxut,

盘古老人热心肠,

Denl laib waix al zeit,

狠狠擎着天向上,

Waix hvib hvib al tiat.

擎天高高到穹苍。

Paif Gux dail vut hxut,

盘古老人热心肠,

Denl laib waix al zeit,

狠狠擎着天向上,

Dad laib hfud mongl diut,

用他的头去顶着,

Dliangx jil bil mongl hniangt,

伸只手去撑起来,

Yenx mongl hnaib mongl hmangt,

日日夜夜都这样,

Nenx nil not xus hniut,

他擎着天多少年,

Ghax hvib not xus det,

天就升高多少尺,

Nenx nil hsangb wangs hniut,

他撑着天千万年,

Ghax hvib hsangb wangs det.

天就升高千万尺。

Dliel denx hxib khangd niul,

古老年代远悠悠,

Dliel mux hxib id lol,

悠悠远古那时候,

Seix dangt ob liul niangl,

早已生出两薄板,

Ob liul fangd gangl yangl,

天地两块宽又宽,

Ngit ax bongf but yel,

抬眼望去不见边,

Bil dangt bob bil lal.

还没造出光山坡。

Paif Gux daib bad lul,

盘古公公英雄汉,

Vud hseid jangx hob nul,

说起话来像雷鸣,

Hseik mais jangx hob dul,

眨眨眼睛就闪电,

Xangt bongt jangx jent nangl,

呼吸变成东风吹,

Eb mais jangx eb seil,

眼泪汇成清水流,

Dliub hfud jangx ghaib dul,

头发变成柴和草,

Tiangt lax lax tiangt dol,

久久撑天太久长,

Ghut jox diub bel dlel,

身子散架落纷纷,

Das genk jangx bob bil.

盘古死后变山坡。

Paif Gux daib bad lul,

盘古公公英雄汉,

Das genk jangx bob bil,

死后变成高山坡,

Nenx jangx juf ob bil,

他变成十二个坡,

Juf ob bok niangb nangl.

十二个坡在东方。

Paif Gux daib bad lul,

那个盘古英雄汉,

Das jangx juf ob bil,

死后变成十二坡,

Juf ob bok niangb nangl.

十二个坡在东方。

Eb hob daib bad lul,

有个云雾老公公,

Dat dat ghangt mox yel,

朝朝抬粪去撒放,

Hmangt hmangt ghangt mox yel,

暮暮抬粪去撒放,

Ghangt hfat put nenx diangl,

抬粪撒放它就长,

Hfat dlub put langl bil,

白糠就撒在天上,

Hfat dlaib put langl nangl,

地下撒的是黑糠,

Put diot juf ob bil,

撒放在那十二坡,

Jef hvit hlieb hvit diangl,

它才快大和快长,

Nongt leit fangb waix lol.

快要长到蓝天上。

Jul dail ghet Fux Fangb,

有个甫方老公公,

Sul dail wuk Niux Xangb,

他和妞香老婆婆,

Ob daib dail fangx hvib,

两人都是好心肠,

Jex ngangl ghut deix lob,

都是九节高脚杆,

Juf ngol ghut deix dlangb.

都是十节手臂长。

Nenx dol ob laix ob,

他们两个老人家,

Ob daib hniangt waix dlub,

两个用手来撑天,

Mongx neit wil dax saib,

你撑累了我来接,

Wil neit mongx dax saib,

我撑累了你就上,

Dlob jil hniangt waix dlub,

四只手来撑着天,

Dlob jil ait liex gheb,

四只手来做活路,

Ait nongd hxat jox hvib,

这样实在够心焦,

Hxat dad wat dangx dob!

辛苦极啦兄弟们!

Ob ngit Fux Fangb dail,

我们来看甫方公,

Niuf mais deis dax diangl,

哪对爹妈来生养,

Jef dangt Fux Fangb dail?

才有这个甫方公?

Hsangb jens gox dab diangl,

千样物种大地长,

Bat jens gox dab diangl,

百样物种大地生,

Mais gox dab hsaid lol,

大地妈妈来生养,

Jef dangt Fux Fangb dail.

才有这个甫方公。

Dal dail tongb hfud nangl,

有位才智很超群,

Hsenb nenx daib bad lul,

神仙老伯最聪明,

Nenx diub diot nangl lol,

他从东方往西行,

Put leix ib jil bil,

一只手上拿书本,

Zenk nix ib jil bil,

一手挥鞭赶山奔,

Dias bob liek dias mal,

赶山就像赶马群,

Dias bob jit jes lol,

赶着山坡向西行,

Dias lol juf ob bil,

赶来十二座山坡,

Juf ob vangx xit diol,

十二座岭紧相连,

Bob liek mos xib diel,

山坡就像斗笠样,

Bob leit Fangb Hxib dlangl,

山山相连到方西 [19]

Bob hxet Fangb Hxib dail.

山坡就住在方西。

Leif niox fangb gid nangl,

丢下东方老家乡,

Fangb zenx liek dinl diel,

地方平展像席子,

Fangd jangx gheix xid mongl,

广阔平原宽无垠,

Ax maix ghab bob bil,

没有山岭和山坡,

Gongb maix eb lial lial.

只有江河与湖泊。

Ob ngit hsenb nenx dail,

我俩来看那神仙,

Dail naib gheix xid diangl,

是个什么妈妈生,

Jef dangt hsenb nenx dail?

才有这个神仙呀?

Wuk Xib Wangx hvib lal,

西汪婆婆好心人,

Ghat diangs dliel hnaib niul,

架起那座远古桥,

Ghat diangs ghab waix niel,

天空架桥 [20] 才能生,

Jef yis hsenb nenx dail.

才能生下那神仙。

Niangx nongd hsangb wangs bil,

现在有了千万坡,

Hsangb bens ngix hob xil,

千份祭祀雷公肉 [21]

Hsangb qik ngix qangb nal.

千串房族祭祀肉 [22]

Eb seix dot dlod diongl,

江河也有山冲流,

Hxab seix dot dliangd liol,

纺车也能摇转动,

Fangb seix dot hxangd jenl,

田地也会出米粮,

Bib seix dot ud nangl,

我们也得到衣穿,

Vut jangx gheix xid mongl.

美好生活说不完。

Niangx denx juf ob bil,

从前只有十二坡,

Juf ob bens ngix xil,

一十二份祭雷肉,

Juf ob qangb ngix nal.

一十二串供祖宗,

Eb ax ghot dlad diongl,

有水不够泻山冲,

Hxab ax ghot dliangd liol,

有车不够纺线用,

Fangb ax ghot hxangd jenl,

田地产粮不够吃,

Hxat jangx gheix xid mongl.

说起来哟真是穷。

Hxub Niux daib bad lul,

修狃是个英雄汉,

Mif niux hlieb jangd jel,

喙子大得像碓杆,

Liangs dax gib bol diol,

头上高高两只角,

Jil lob hlieb dongs nongl,

脚杆粗大如仓柱,

Jil hab hlieb yas diel.

鞋子宽大像撮箕。

Xongx eb jit jes lol,

它沿江河往西行,

Diex khab eb dlial dlial.

踩踏江河水断流。

Mongl khent juf ob bil,

它去撬拱十二坡,

Ib khent ghab bob zangl.

一拱山坡就崩塌。

Laib niux xix diongl diongl,

它用喙子咚咚撞,

Hlod eb niux hsot bil,

口水滴淌洗山坡,

Ghab zat los bel dlel,

山坡岩石纷纷落,

Juf ob bob zul zangl,

十二座山全破碎,

Jangx hsangb laib bil lol.

变成千个小山坡。

Bongt eb jox hvib lal,

水汽有副好心肠,

Ghat diangs waix diongb yangl,

它在空中架桥梁,

Dlob ghot eb dax nil,

四面黑白水涌流,

Eb dlub jit diangs mongl,

白水流向桥上走,

Eb dlaib vuk diangs lol,

黑水流向桥下去,

Nenk ghenk jangx vib diangl,

两股拧成打火石,

Tent dlinf jangx ib dail,

一个生命就孕育,

Yang haif diongx hmongb lol,

它从心心飞出来,

Jef dangt Hxub Niux dail.

才有那个大修狃。

Hxub Niux daib bad lul,

这个修狃英雄汉,

Dangt jangx hsangb laib bil.

它造成了千山坡。

Yangx Yub daib bad lul,

优美是个聪明人,

Nenx diub diot nangl lol.

他从东方往西行。

Lol ngit hsangb laib bil,

他来查看千山坡,

Ghab bob ax bil wenl,

看见山坡还不稳,

Nenx diub jef vud lol:

急忙催促大家说:

“Hvit vongs hvit vongs bil,

“你们快点快点呀,

Hvit vongs xongt jos yal,

快点架起炉子吧,

Xongt jos ghab zangx dlangl,

炉子架在坪子上,

Xongt jos zat bob bil,

架起炉来铸山坡,

Jef dot bob bil lal.”

要铸才得好山坡。”

Lol wix haib lol sos,

我们唱呀唱到啦,

Lol wix gid zat jes.

唱到那段铸山歌。

Ob ngit xangf niangx nongl,

我俩看看现在吧,

Jos dab fangx liub wil.

黄泥土炉铸铁锅。

Hfab ngit xangf niangx niul,

回头去看古时候,

Jos deb lel liub nangl,

兜娄 [23] 炉子铸山坡,

Zat jes dliel hnaib niul.

铸那远古大山坡。

Ob hxid tongd liub wil,

我俩看铸锅风箱,

Det dlongx dlub tid lol,

白泡桐木来造成,

Maib mox gheib tiet yangl,

鸡毛活塞作牵引,

Gib ninx ait bed nol.

牛角作的风箱柄。

Hfab hxid tongd liub nangl,

来看铸山的风箱,

Ghab liangx kend tid lol,

用天仙帚来造成,

Jex kend qib vangx liangl,

九把仙帚扫陡岭,

Maib jex nenf tiet yangl,

九把扇子来牵引,

Nenf dex ob bed nol.

铜扇两头作柄拉。

Nenf ax wangb ax wenl,

扇呀扇呀来回扇,

Dliof jent menx hob lol,

风是抽从天上来,

Dliof jent dax ib dail,

抽来天风一大股,

Jangx laib tongd liub nangl,

就成风箱铸山坡,

Zat bob dliel hnaib niul.

铸那远古大山坡。

Niangx nongd seix dot dlief,

现时而今才有火,

Niangx qend bil dot dlief.

远古时候没有火。

Hox Yab Lil hxut gas,

火亚立心有主意,

Mongl ghab vongl pit jes,

跑到上边山冲里,

Vib vib bod xit khangk,

拣硬岩石相撞击,

Zux ib dul bet penk,

砰砰击石溅火星,

Jef xob dul zat bok.

才得火来铸山坡。

Lol wix haib lol sos,

我们唱呀唱到啦,

Lol wix gid zat jes.

唱到这段铸山歌。

Ob hxid wil hot gas,

我俩来看煮鸭锅,

Wil tob nail hlat xongs,

看那七月煮鱼锅,

Wil jib gad diot mais.

那是妈的蒸饭锅。

Daib Diel nangl hxut gas,

汉人聪明手艺好,

Ghenx laib tongd lent lens,

轻轻挑起风箱来,

Ghenx laib tongd jit jes,

挑个风箱来西方,

Daib liub bab tiet jos,

儿子铸锅爹抽风,

Bad liub daib tiet jos,

爹铸锅来儿抽风,

Liub jangx wil hot gas.

铸成一口煮鸭锅。

Laib nend wil hot gas,

那是一口煮鸭锅,

Hfab hxid wil zat jes,

回头来看铸坡锅,

Wil liub bil lot nius.

远古铸造山坡锅。

Jul dail Bod Dit Diongs,

有个人叫鲍迪栋,

Bod Dit Diongl ghangt jos,

鲍迪栋来抬炉子,

Ghab liangx lol tiet jos,

天上仙女拉风箱,

Hox Yab Lil zat jes,

火亚立来掌炉子,

Liub jangx wil zat bok,

铸成一个铸坡锅,

Wil liub bil lot nius,

悠悠远古铸坡锅。

Liub jangx bil bok vas,

铸造成个尖山坡,

Ghab vangx bil xit des.

山坡山岭紧相连。

Ob ngit Hox Yab Lil,

我俩来看火亚立,

Hox Yab Lil liub nangl,

看火亚立铸山坡,

Zat jes dliel hnaib niul.

铸造远古的山坡。

Maix naib maix nal diangl,

有妈有娘来生养,

Diongl eb gheix xid yil,

哪条山冲水清洗,

Dail naib gheix xid diangl,

哪个妈妈来生的,

Jef dangt Hox Yab Lil?

才有这个火亚立?

Ghet Xongt niox hnaib niul,

雄公在那古时候,

Xangt det niox eb wangl,

用木棒来搅水塘,

Nenk ghenk gox vib fal,

扭拧岩石就爬起,

Jef dangt Hox Yab Lil,

才生出个火亚立,

Hox Yab Lil liub nangl,

铸山坡的火亚立,

Zat jes dliel hnaib niul,

来铸远古的山坡,

Zat jes ax ab lol.

一路走来一路铸。

Jul dail Bod Dit Diongs,

有个人叫保迪栋,

Nix wab nal lol yis.

铸锅妈妈来生养。

Ob ngit nix wab dail,

我们来看那坩埚,

Wuk nix wab dail lul,

坩埚婆婆老人家,

Dail naib gheix xid diangl,

哪个妈妈来生她,

Jef dangt nix wab nal?

才有这个坩埚妈?

Mais vib nox hsaid lol,

青石妈妈来生养,

Jef dangt nix wab dail.

才有坩埚老人家。

Lol hxid vib nox dail,

我们来看青石头,

Dail naib gheix xid diangl,

哪个妈妈来生养,

Jef dangt vib nox dail?

才有那个青石头?

Hsangb jens gox dab diangl,

千样物种大地生,

Bat jens gox dab diangl,

百样物种大地长,

Mais gox dab hsaid lol,

大地妈妈来生养,

Jef dangt vib nox dail.

才有那个青石头。

Lol hxid wil hot gas,

我们来看煮鸭锅,

Wil hsab niul hot gas.

生钢锅子才煮鸭,

Laib nend wil hot gas,

这是那个煮鸭锅,

Hfab hxid wil zat bok,

来看铸造山坡锅,

Wil deb lel zat bok.

兜娄锅来铸山坡。

Yangx Yub dail hxut gas,

养优是个热心人,

Nenx diub lol ghangt jos,

他来挑抬炉子行,

Ghab liangx lol tiet jos,

天上仙女拉风箱,

Bangx Yangx gid wil des,

榜养 [24] 扛着锅跟随,

Wangx Wub lol zat bok,

汪巫 [25] 才来铸山坡,

Mongl hangd nongd zas dis,

走到这里铸一下,

Mongl hangd id zat dis,

走到那里铸一下,

Liub jangx bil bok vas,

铸成一路尖山坡,

Ghab vangx bil xit des.

山坡山岭紧相连。

Lol wix haib lol sos,

唱呀唱呵唱到啦,

Lol wix gid xongt bok.

唱到这段立山歌。

Ob hxid naib xongt nongl,

我俩来看妈立仓,

Naib xongt diaf jex jil,

妈妈立的九柱房,

Xongt diaf jis nax liel,

立房来装稻谷粮,

Jas nax dlub hxangd lol,

秋收白谷要进仓,

Xongt jangx dins dil gheil.

立成仓房稳当当。

Hnaib yenx mol jef xongt,

寅日卯日是吉日 [26]

Hnaib xenx sail jef vut.

辰日巳日才立房 [27]

Laib nend naib xongt nongl,

那是妈妈立仓房,

Hfab hxid Yub xongt bil,

来看养优立山坡,

Xongt bob jit waix mongl,

要把山坡立顶天,

Xongt jangx dins dil gheil.

山坡立了稳当当。

Hnaib hfud qend jef vut,

开初那天是吉日,

Hxib hxud hxid jef xongt.

毛雨时辰立山坡。

Ob hxid naib xongt nongl,

来看妈妈立仓房,

Naib xongt diaf jex jil,

妈妈要立九柱房,

Yenx hxib gheib gol vangl,

寅时寨里公鸡叫,

Mox hxib ob gol nol,

卯时天就蒙蒙亮,

Gut liut mongl ghongs vangl,

妈妈匆忙去寨里,

Gol dot dail xangs lul,

去喊来个老巫师,

Genk xit mox gheib lail,

纸条剪作鸡毛样 [28]

Gangf hsangt nox xab mangl,

撑把青伞遮住脸 [29]

Gangf gheib dlub diot bil,

雪白公鸡拿手上 [30]

Liongx gheib dlub dlial dlial,

时将白鸡扬一扬 [31]

Gol ghab hvib lol nil.

请嘎西来帮撑房。

Ghab hvib vuk bel dlel,

嘎西山神下山来,

Lol hniangt ghab max dlenl,

要立新房斗榫子,

Naib xongt diaf ghax wenl.

妈的房屋才稳固。

Hfab hxid Yub xongt bil,

来看养优立山坡,

Xongt bob dangf xongt nongl,

立山好比立仓房,

Mongl ghab dail xangs lul,

要去请个老巫师,

Dios vongx eb dail lul,

来的是个老水龙,

Genk xit mox gheib lail,

纸条剪作鸡毛样,

Gangf beb wex diot bil,

抓只乌龟在手上,

Liongx beb wex dlial dlial.

手把乌龟扬一扬。

Gol Fux Fangb dail lul,

请个甫方老人家,

Fux Fangb vuk bel dlel,

甫方匆匆下来啦,

Lol hniangt ghab vangx bil,

下来帮助撑山坡,

Yub xongt bob ghax wenl,

养优立坡就稳当,

Xongt bob jit waix mongl.

立起山坡顶天上。

Ob hxid naib xongt nongl,

我俩来看妈立房,

Hlat hxub niul xongt nongl,

立房要用稻草索,

Xongt sas jit waix mongl.

一排排房立上去。

Laib nend hlat xongt nongl,

这是立房的绳索,

Hfab hxid Yub xongt bil,

来看养优立山坡,

Hlat menx hob xongt bil,

雷公绳索立山坡,

Xongt bob jit waix mongl.

才把山坡立起来。

Jangx Hsab Yenx hvib lal,

蒋沙尹 [32] 是热心肠,

Nenx diub diot nangl lol,

他是来自那东方,

Gangf diangb langx qud wul,

拿着一把弯长刀,

Qud liek diangb hnaid ghongl,

就像一把弯弓样,

Diangb langx hsangb dliangx dangl,

千庹半长刀一把,

Ngit fangb waix ax lal,

他见天上不平整,

Qenk fangb waix xol xol,

窣窣削着那天上,

Vis penb vib ful ful,

碎石灰尘纷纷落,

Ngit fangb dab ax lal,

他看地上不平整,

Hleik fangb dab zel zel,

霍霍割着那地上,

Zux penb dab ful ful,

土块灰尘纷纷溅,

Ghab dab jef lal lol.

这样地上才平整。

Ghet Xongt wuk Sangf lul,

雄公嫦婆两老人,

Ob daib jox hvib lal,

两个老人好心肠,

Mongl yuf vib menl menl,

他俩去撮石渣渣,

Mong yuf dab mongl mongl,

去撮碎土细泥巴,

Dad hsait ghab bob bil.

拿来垒砌那山坡,

Ghet Xongt hsait sangx bil,

雄公公来垒上层,

Wuk Sangf hsait sangx nangl,

嫦婆婆去垒下层,

Hsait jangx ghab bob bil,

这才垒成那山坡,

Seix vut liek liub dail,

也像铸的一个样,

Jef dot hsangb bob bil.

这才有了千山坡。

Jangx Hsab Yenx vut hxut,

蒋沙尹是好心肠,

Dad diangb langx mongl hleik,

拿把长刀去削割,

Fangb waix ax bil dliangt.

天上还没有削平。

Yangx Yub dail vut hxut,

养优是个好心肠,

Gangl gid nangl hlongt dut,

匆匆跑来自东方,

Dliangx pab bil mongl hlait,

伸开手掌去摩挲,

Mongl tangb haib mongl hlait,

去抚了呵又去摩,

Langl waix dios langl hlait,

天上那块摩得好,

Jex pab jus bil hlait,

九掌就做一次摩,

Waix dlub lal val hvet.

天上平整又光滑。

Langl dab dios langl hat,

地上这块是模样,

Jex pab jex bil hlait,

九掌分作九次摩,

Jangx ghab bob bil vut.

这才摩成好山坡。

Niangx nongd eb dlod nangl,

如今江河向东流,

Eb seix jas gid mongl,

滔滔河水有路走,

Seix maix xangx hxad liangl,

也有集市去花钱,

Seix maix jib diod dul,

也有坑儿来烧火,

Seix maix fangb tid diel.

也有地方来开亲。

Niangx denx eb qud wul,

从前潇洒回漩流,

Vangs ax jas gid mongl,

河水找不到路走,

Eb zenx fangb gangl yangl,

水陆一片大汪洋,

Langs zenx ghab dut ngil.

水浪高齐屋檐上。

Gangb dul lind det niangs,

蛀虫能够拔动树,

Gangb nil od zat los,

蚂蝗能撬岩石落,

Dlax jox eb mongl niangs,

河水漏往地洞走,

Jox eb hlieb jil dius,

股股水细如筷子,

Genx wub wub mongl niangs,

灌入地洞响呜呜,

Dlax hnaib hnaib ax ngas.

大水成天流不干。

Hxub Niux daib bad lul,

修狃是个英雄汉,

Nenx diub diot nangl lol,

它从东方走过来,

Dad lol diangb jut ghongl,

拿来一把弯锯子,

Bab lol diangb dot bil,

带来一把利斧头,

Xenb jox vangx Ghed Lol,

砍断那条耇劳岭,

Eb jef jas gid mongl,

河水才有路东流,

Jef maix xangx hxad liangl,

才有集市去花钱,

Jef maix jib diod dul,

才有坑儿来烧火,

Dangx fangb jef tid diel,

整个地方可开亲,

Bas khat liongx lib bil,

普天之下有亲戚,

Diut qut seix hangb jul.

处处访亲处处走。

Ob hxid vangx Ghed Lol,

我俩看那耇劳岭,

Xenb lol dol vib linl,

只砍掉些碎石头,

Xenb lol dol dab del,

只砍落些黑泥土,

Langl jox eb bil dil.

堵拦河水没路走。

Hxub Niux daib bad lul,

修狃是个英雄汉,

Qab hsat mongl ob dangl,

刨开泥沙去两边,

Eb jef jas gid mongl.

河水才有道路走。

Hsenb nenx daib bad lul,

神仙老人心肠好,

Hsenb nenx det mos dlel,

神仙戴顶扁塌帽,

Dat dat dax hlab gol,

朝朝都跑来叫喊,

Hmangt hmangt dax hlab gol,

暮暮也跑来叫唤,

Hxat hvib jangx ib niongl,

心焦火燎很久了,

Yongt niaf ax bub ngangl.

肚子饿也不想吃。

“Khab qab mongl ghab bil,

“要刨就刨上山坡,

Xet qab mongl ghab diongl,

别刨泥石下山冲,

Dliat fangb vangl khab wul,

地方留来开田坝,

Khab zangt lol yis nil,

开田种稻养姑娘,

Khab zangt lol yis dial!”

开田种粮养儿郎!”

Lol hxid dot pab dul,

来看劈柴的斧子,

Dot hsab niul pab dul.

铁打的斧能劈柴。

Laib nend dot pab dul,

这是劈柴的斧子,

Hfab hxid dot pab bil,

回头来看劈山斧,

Dot deb lel pab bil,

兜娄斧子劈山坡,

Pab jox vangx Ghed Lol,

劈开那条耇劳岭,

Eb jef jas gid mongl.

河水才有道路走。

Hxub Niux dail hxut gas,

修狃是个英雄汉,

Gangl gid nangl hlongt sos,

他从东方走过来,

Laib niux dad diut qik,

粗大喙子六尺长,

Xix jox gid qat lis,

来开道路运金银,

Ib hnaib mongl diut qik,

一天开了六尺长,

Juf hnaib mongl diut zangk.

十天开成六丈远。

Hxub Niux daib bad lul,

修狃是个英雄汉,

Ghenx lol ib bil xongl,

它挑来一捆钎子,

Ib bil cenb jit bil,

挑捆钎子上山坡,

Ib bok ib cenb xongl,

一个山坡戳一钎,

Cenb not bok dlax jul,

多戳山坡就通完,

Vangx vib buk dlongs dlial,

山岭岩石开坳口,

Dlax jox eb hsot bil,

河水沿山坡流淌,

Leif niox eb dlod nangl,

剩余河水向东流,

Jef maix eb hxangd jenl,

这才有水产稻粮,

Fangb dab jef dot ngangl.

天下人才得饭吃。


[1] 和尚:苗语称hof hxangt,苗族认为和尚是修仙者,这里的和尚是神仙的同义语。

[2] 友央:苗语Yux Yang1译音,古神名。

[3] 劳栋养、劳栋尹:分别为苗语Lol Dongs Yangs Lol Dongs Yenx译音,是一个人的两个名字。苗族诗歌中的人名多如此。

[4] 甫方:苗语Fux Fangb译音,半神半人者。

[5] 修狃:苗语Hxub Niux译音,半神半兽的动物,似犀牛的形象。

[6] 妹榜、妹留:分别是苗语mais bangx、mais lief译音,二者经常连起来叫mais bangx mais lief,意即蝶母蝶娘、蝴蝶妈妈。

[7] 妹榜、妹留:分别是苗语mais bangx、mais lief译音,二者经常连起来叫mais bangx mais lief,意即蝶母蝶娘、蝴蝶妈妈。

[8] 养优:苗语Yangx Yub 译者,古神名。

[9] 神仙:在苗族古歌中出现的人,多是半神半人性质的,唯有神仙是唯一的神。

[10] 西汪:苗语Xib Wangx译音,半神半人者。

[11] 火亚立:苗语Hox Yab Lil译音,又简称火亚,传说为发明火的半神半人者。

[12] 香妞:苗语Xangb Niux译音,半神半人者。

[13] 叵爬:苗语Bux Pab译音,半神半人者

[14] 科帝:苗语Kob Dit译音,半神半人者。

[15] 盘古:具有神性的人。

[16] 拟人化的云雾。

[17] 申狃:苗语Hsenb Niux译音,修狃的另一名称。

[18] 两块薄片儿:天和地最初是薄薄的两块。

[19] 方西:苗语Fangb Hxib译音,古地名。今贵州省榕江县城苗语叫“方西”,可能沿用古地名。

[20] 架桥:苗族信仰民俗认为架桥可以生儿育女,每年农历二月初二是敬桥节。

[21] 苗族认为雷神是最大的天神,祭雷神时,祭家的房族兄弟有多少户,就把祭肉分成多少份,逐一散给各家,每户一份,作为分祭自家祖宗。

[22] 分成股份散发各家的祭雷神肉,每份肉用竹签穿成串儿。

[23] 兜娄:苗语Deb Lel译音,一种神灵物,苗族民间信仰认为它能解决一切难题。

[24] 榜养:苗语Bangx Yangx译音,半神半人者。

[25] 汪巫:苗语Wangx Wub译音,半神半人者。

[26] 苗族认为寅日、辰日、巳日是立房吉日。

[27] 苗族认为寅日、辰日、巳日是立房吉日。

[28] 苗族立新房子时要祭保护神“嘎西”(ghab hvib),其过程是请个祭师来剪纸条作鸡毛状,挂在一棵砍来的小树上,然后,祭师手撑一把青布伞,一手抓一只白公鸡,并将白鸡时时扬一扬,一边念祭词一边抛撒白米。

[29] 苗族立新房子时要祭保护神“嘎西”(ghab hvib),其过程是请个祭师来剪纸条作鸡毛状,挂在一棵砍来的小树上,然后,祭师手撑一把青布伞,一手抓一只白公鸡,并将白鸡时时扬一扬,一边念祭词一边抛撒白米。

[30] 苗族立新房子时要祭保护神“嘎西”(ghab hvib),其过程是请个祭师来剪纸条作鸡毛状,挂在一棵砍来的小树上,然后,祭师手撑一把青布伞,一手抓一只白公鸡,并将白鸡时时扬一扬,一边念祭词一边抛撒白米。

[31] 苗族立新房子时要祭保护神“嘎西”(ghab hvib),其过程是请个祭师来剪纸条作鸡毛状,挂在一棵砍来的小树上,然后,祭师手撑一把青布伞,一手抓一只白公鸡,并将白鸡时时扬一扬,一边念祭词一边抛撒白米。

[32] 蒋沙尹:苗语Jangx Hsab Yenx译音,半人半神者。

苗族古歌:苗汉对照