一 夏柳宝尼
xub xil diux naib tob | 开亲源太阳, |
kheet xil zad lat dangt | 结戚始月亮。 [1] |
xub xil daib Benx Jenx | 开亲源本瑾, |
kheet xil jid Ghaot Zeet | 结戚始郜则。 [2] |
xub xil bak Dlas Lioux | 开亲源夏柳, |
kheet xil mens Boux Nil | 结戚始宝尼。 |
xub xil gheeb Veex Daod | 开亲在也道, |
kheet xil fend Vongl Gheik | 结戚于荣圭。 |
ghaot Lioux nriul Dlas Lioux | 柳公生夏柳, |
ghaot Ngil nriul Boux Ngil | 尼公生宝尼, |
nib daib xid dangf sangx | 两个同班辈, |
nib vangt xid dangf sangs | 俩人同年纪, |
ib laix jeex juf zab | 一个年十五, |
ib dail jeex juf diut | 一个岁十六, |
xud wix xid dangf hveib | 站起同样高, |
nriangb dab xid dangf gal | 坐下一样矮, |
dox lox xid dangf qid | 如天作之合, |
niul ghod xid dangf taob | 似鼓“滔” [3] 之配。 |
ghoud sax xid deix fib | 同样都有财, |
ghoud sax xid dangf dlas | 同样都富裕。 |
nriangb dail ghaot Diud Did | 有个度地公, |
nriangb dail wouk Duf Daf | 有个杜妲婆, |
jouf dax gheeb Veex Daod | 来到也道岭, |
jouf dax fend Vongl Gheik | 来到荣圭崖, |
dax nais bak ghaot Lioux | 问亲于柳公: |
ob daib ghoud deix sangx | “咱崽同年纪, |
ob vangt ghoud dios sangs | 咱孩同班辈。 |
geeb nongb jouf dieed doul | 萤火虫照路, |
geeb vees jouf jangx xeeb | 蜘蛛来牵丝, |
jouf dax nriangx jox xub | 才欲来攀亲, |
jouf dax daos zos kheet | 才欲来结戚。 |
sos xub dox lox yad | 开天合之亲吧, |
sos kheet niul taob yad | 结鼓‘滔’之戚吧。 |
khat mob daib Dlas Lioux | 请嫁你夏柳, |
lol daos wil Boux Ngil | 来跟我宝尼。” |
jus dail bak ghaot Lioux | 且说那柳公, |
nib ghob dab dat niul | 应声如鼓响, |
nib ghob seik dat taob | 答话似“滔”鸣。 |
Dlas Lioux jouf lol jus | 夏柳就说道: |
wil mil dieed mil deil | “我去倒是去, |
wil longl dieed longl deil | 我走倒是走, |
wil mil seil dangl vangl | 我去寨冷落, |
wil mil zaok dangl zad | 我去家冷清, |
wil mil aob lieix kheeb | 我去田水干, |
wil mil aob ongd lot | 我去塘水涸。” |
bak ghaot Lioux jouf jus | 柳公就说道: |
daib liub ghob mil kheet | “崽大就出嫁, |
beet diangs ghob mil gil | 猪肥就出栏。 |
seil dangl vangl ghoud mil | 寨冷落也去, |
zaok dangl zad ghoud mil | 家冷清也去, |
aob lieix kheeb ghoud mil | 田水干也去, |
aob ongd lot ghoud mil | 塘水涸也去。” |
jouf xangb jeex jox xub | 说订一门亲, |
jouf qangb jas zos kheet | 缔结一门戚, |
jouf bib gheib diot bil | 赠鸡作定礼, |
jouf bib gas diot lob | 送鸭作信物, [4] |
jouf mib it hangd dix | 开亲才稳靠, |
jouf vil it hangd jongt | 结戚才牢固。 |
kheik gid diot nrieex jux | 佳期定九月, |
kheik diangf diot lat juf | 喜日定十月。 [5] |
beex geed diot gid wix | 先收粮进仓, |
beex nral diot gid dab | 再捉鱼待客。 |
naib xud Diul xongt yees | 吉日官筑城, |
mangt vut vongx kheeb gib | 良辰龙晒角, |
weix qangb xub nrieex jux | 到了九月婚嫁季, |
leit sos kheet lat juf | 到了十月迎娶节, |
nrieex jux vut naib yongx | 九月羊日好, |
lat juf vut naib beet | 十月猪天吉, |
khat daib Dlas Lioux mil | 嫁男儿夏柳, |
mil aod jid Boux Ngil | 去跟女宝尼。 |
nib mil ab mil seeb | 他走不空走, |
nib mil ab mil lial | 他行不空行。 |
mol jub liax jouf mil | 骑红骏马去, |
eeb naox deid jouf mil | 坐滑亮鞍去, |
nongb dieed xid jouf mil | 挎带鞘剑去, |
khangb naid qud jouf mil | 持弯弓弩去, |
mos mangl jenb jouf mil | 戴金丝帽去, |
dib vangx xangb jouf mil | 打扮好才去, |
it jol yif jouf mil | 装扮俊才去。 |
nib mil leit dangl gongl | 他去到途中, |
jit kod liod mil bil | 上山去打猎, |
mil bangd dous xok lieix | 血洒红了田, |
ngal kod liod lol dos | 下坡去杀兽, |
lol bangd dous xok ongd | 血染红了塘。 |
bak benf diuk ab jeex | 爸见笑不是, |
mens benf nrieed ab dios | 妈见哭不成。 |
jouf dib bab dad loux | 打三鞭催骡, |
jouf mouf bab dad mol | 扬三鞭催马, |
jouf fat gheeb Veex Daod | 过了也道岭, |
jouf fud fend Vongl Gheik | 越了荣圭崖, |
jouf fat veex vib mil | 过了光石岭, |
jouf fud bil laot mil | 越了铁石坡, |
yul jouf mil weix diux | 才窜到女家, |
songt jouf mil dlouf zad | 才送到女门。 |
lob jouf mil daif doul | 抬脚踩火烟, |
dout jouf mil daif zot | 迈步跨火把。 [6] |
dieed geed mil niox dab | 拿饭来祭祖, |
dieed ghof mil jongt nriongs | 拿肴来敬神。 [7] |
ghab seib ob dangl nenx | 请祖宗来享, |
jongt nriongs ob peit haok | 唤祖神来食, |
vut bod nib jox xub | 保佑此开亲, |
vut houk nib zos kheet | 护佑此结戚, |
bod nib xub leit bil | 保开亲顺利, |
houk nib kheet leit wix | 佑结戚完满。 |
mil jeex deil bab mul | 开亲成三天, |
mil jas deil bab mangt | 结戚成三夜, |
bab mul ghob diangd diub
[8]
| 三天就回门, |
bab mangt ghob tok lous
[9]
| 三夜就回礼。 [10] |
dax weix gheeb Veex Daod | 回到也道岭, |
dax dlouf fend Vongl Gheik | 回到荣圭崖, |
dax jas aob lieix kheeb | 来见田水干, |
dax jas aob ongd lot | 来见塘水涸。 |
seil dangl vangl jus deix | 果然寨冷落, |
zaok dangl zad jus deix | 果然家冷清。 |
jus dail bak ghaot Lioux | 且说那柳公, |
nib seil deil weix hveib | 他就冷到心, |
nib nraf deil weix nrid | 他就辣到肠, |
lol nrix ghob mab nrix | 来牛就抓牛, |
lol niul ghob mab niul | 来鼓就扣鼓, |
dieib lieib dat dail leib | 如猴狲抓树, |
diad liad dat dail jad | 如飞鼠攥藤, |
mab ghob mab yab tad | 抓住就不松, |
daok ghob daok yab xangt | 攥住就不放。 |
dail mil xil ab weix | 该去的不去, |
dail daos xil ab dlouf | 该接的不接, |
bab mul deid bab mangt | 三天又三夜, |
bab mangt deid bab lat | 三夜又三月, |
bab lat deid bab nriut | 三月又三年, |
ib lob ghoud ab weix | 一脚也不到, |
ib dout ghoud ab dlouf | 一步也不临。 |
bak ghaot Ngil jouf jus | 尼公就思量: |
ib hvub ghoud jeex kheet | “一语结成戚, |
ib sod ghoud jeex las | 一锄挖成地。 |
gid gid yul weix diux | 迎娶也认真, |
gid gid songt dlouf zad | 回门也慎重, |
dieed daok wil nrix niox | 却抓我的牛, |
dieed mab wil niul niox | 却扣我的鼓。” |
zab seix diot ib jil | 手拿五钱银, |
zab fenb diot ib jil | 手拿银五分, |
jouf sob loul Mangs Ghob | 请理老芒戈, |
jouf sob loul Pangt Mol | 叫理老庞莫, [11] |
dax jus bak ghaot Lioux | 来责问柳公, |
dieed Jax dieed lol bid | 用《贾》来论辩, |
dieed lil dieed lol sos | 拿理来评说: |
mob bak ghaot Lioux nongd | “你这柳公呀, |
liub liub ghoud yab xid | 大仍不记事, |
loul loul ghoud yab benb | 老仍不懂理! |
ib hvub jeex wil naix | 一语成我人, |
ib sod jeex wil las | 一锄成我地, |
ib hvab jeex wil nral | 一啄 [12] 成我鱼, |
ib naid jeex wil naos | 一箭成我鸟。 |
mob dieed daok wil nrix | 你却逮我牛, |
mob dieed mab wil niul | 你却攥我鼓, |
mab ghoud mab yab tad | 逮住就不松, |
daok ghoud daok yab xangt | 攥住就不放。 |
mob it laib yab dios | 你做这不对, |
mob sos had yab gheeb | 你煮这不香。 |
mob daib bab nrieex ngal | 你儿三年来, |
mob vangt bab nriut jit | 你崽三载里, |
bab nrieex ab weix diux | 三年不入门, |
bab nriut ab dlouf zad | 三载不到屋, |
mob daib zouk wil daib | 你崽逃我崽, |
mob vangt wees wil vangt | 你娃弃我娃。” |
bak ghaot Lioux jouf jus | 柳公才回答: |
mob loul Mangs Ghob nongd | “您老芒戈呀, |
mob ghot Pangt Mol nongd | 您老庞莫呀! |
mob dax deil zab seix | 您拿五钱来, |
wil diul mob zab seix | 我奉陪五钱, |
mob dax deil zab fenb | 您拿五分来, |
wil diul mob zab fenb | 我奉陪五分。 |
mob dax hangd hangd xud | 您来是善意, |
wil diul houl houf vut | 我陪是好心。 |
wil daib ab zouk mob daib | 我崽非嫌弃, |
wil daib ab wees mob daib | 我孩非休妻。 |
wil daib ab beel jul hveib | 只心还未甘, |
wil daib ab beel jul xent | 只意还未了, |
nib nriangb lib ghab nrongl | 在留恋他房, |
nib nriangb lib ghab zad | 在留恋他家, |
nib xeib mil lieix kheeb | 忧去田水干, |
nib xeib mil ongd lot | 忧去塘水涸。 |
lieit vob ghob vob lax | 紧塞菜就烂, |
lieit nras ghob nras lod | 紧挤笋就折。 |
it kheet ghob it jox hveib dad | 开亲须耐性, |
it kheet ghob it jox nrid liub | 结戚要度宽。 |
lieet dad jouf kheib mol | 缰绳长才好牵马, |
hveib dad jouf sos kheet | 度量大才宜结戚。 |
wil dieed nrieix lol kheib | 我愿拿银开, |
wil dieed liangl lol vis | 我愿拿钱补, |
wil yax ngeix lol xongb | 拿肉来赔礼, |
wil xouk joud lol qut | 提酒来道歉。” |
ob diangd xub lol diud | “咱开调头亲吧, |
ob wees kheet lol sos | 咱做调头戚吧, |
khat mob daib Boux Ngil | 请嫁你宝尼, |
lol aod wil Dlas Lioux | 来要我夏柳。 |
hangd Dlas Lioux yab aod | 若夏柳不要, |
daot dib gheib wil bil | 打鸡棒我手, |
xangb langf joud wil bil | 滤酒筒我手, |
nrieix liub laib wil dliok | 大银该我付, |
beet liub dail wil dib | 肥猪该我杀。” |
loul Mangs Ghob jouf mil | 理老芒戈返, |
loul Pangt Mol jouf mil | 理老庞莫回, |
mil xees bak ghaot Ngil | 跟尼公讲清, |
laib niul ghob yab but | 铜鼓不再响, |
laib taob ghob yab seik | 鼓桶不再动。 [13] |
jouf bid xub diangd dangl | 才来开调头亲, |
jouf sos kheet diangd dangl | 才来做调头戚, |
jouf khat daib Boux Ngil | 才嫁那宝尼, |
lol aod daib Dlas Lioux | 去要那夏柳。 |
khat it jox nreex feeb | 女嫁成乡俗, |
aod it laib bat vangl | 娶女成村风, |
khat diot daix dol xid | 嫁给大众看, |
aod diot daib not nrieet | 娶给大伙瞧。 |
kheik gid diot nrieex jux | 吉日定九月, |
kheik diangf diot lat juf | 良辰择十月, |
beex geed ghoud gid wix | 先打谷进仓, |
beex nral ghoud gid dab | 再捉鱼待客。 |
feeb aod ghob sax aod | 村村迎娶日, |
vangl vib ghob sax vib | 寨寨接媳时, |
jouf khat daib Boux Ngil | 嫁姑娘宝尼, |
lol aod daib Dlas Lioux | 来要那夏柳。 |
nib lol ab lol seeb | 她嫁不空嫁, |
nib lol ab lol lial | 她来不空来, |
lol qout deib ghab dlad | 褶裙围腰间, |
lol nriouf qenb ghab dis | 围腰佩腹前, |
diul wul dat laib xab | 圆圆如水车, |
dos los dat laib lat | 团团似满月。 [14] |
lol ib laib guk naib | 拿一把雨伞, |
lol ib laib dak mub | 揹一袋衣裳, |
bab laix daib nail dieed | 三个舅舅陪, |
bab juf daot mens songt | 三十舅妈送。 |
ib laix jouf it nrieeb | 一个是新妇, |
ib dail jouf it nrinl | 一个是伴娘, |
jeex gangx nib jouf lol | 成双她才来, |
jas nriouf nib jouf lol | 得伴她才来。 |
dieed weix gheeb Veex Daod | 送来到也道, |
songt dlouf fend Vongl Gheik | 送来到荣圭, |
lol weix Dlas Lioux diux | 来到夏柳家, |
lol dlouk Dlas Lioux zad | 来临夏柳门。 |
lob jouf lol daik doul | 抬脚踩火烟, |
dout jouf lol daik zot | 迈步跨火把, |
lol nrangb jouf xongx meex | 坐下顺房梁, |
lol xud jouf dak dongt | 站立靠中柱, |
bud yil jouf zab dliab | 兄弟摆菜钵, |
wad vangl jouf zeet lous | 姑嫂摆饭篮, |
liangb ghab dail diub nral | 掐鱼背祭祖, |
liouk ghab dail diub nraof | 掐饭肉祭神。 [15] |
lol nenx ngeix ghab mil | 成天同吃肉, |
lol haok joud ghab mangt | 整日共饮酒, |
苗族婚礼中的掐食祭祖仪式 (黄晓海 摄)
jouf sos xak liab lil | 酒歌像蝉鸣, |
jouf dib niul denl wub | 欢声如鼓响。 |
feex lieex lol wat doul | 三脚熏过火, |
weil diul lol wat nrint | 铁锅粘过烟, |
nenx vob jouf lias deil | 吃惯夫家菜, |
haok geed jouf lias lot | 喝惯夫家食, |
lob jouf lol qab ghaob | 抬脚同上坡, |
dout jouf lol mib gid | 跨步同归屋, |
naix lol jouf dios ghongd | 客临摆酒席, |
yof lol jouf dios gux | 鹞来给蝗虫。 |
lol jeex ghab nrieex ngal | 嫁来成一年, |
lol jas ghab nriut jit | 娶来有一载, |
jouf dax qangb ghab jil | 枝头长新芽, |
jouf dous nriuf ghab jongx | 根部发新根, |
jouf dax ib jil gib | 长了一只角, |
jouf liees ib daot meid | 冒了一口牙。 |
naib jouf lol qub liub | 到日怀胎满, |
mangt jouf lol xeef mongl | 临期娃儿生, |
eek daib lol dieed neel | 得儿好承嗣, |
dot vangt lol gangs jus | 得女好走亲。 |
bak ghaot Lioux jouf jus | 柳公喜溢言: |
ob daib gheel jeex diux | “咱孩已能顶门户, |
ob vangt gheel jeex zad | 咱崽已能承家业!” |
jouf xees bak ghaot Ngil | 佳音报尼公, |
bak ghaot Ngil jouf jus | 尼公亦喜曰: |
aod ob daib jeex diux | “咱崽果然顶门户, |
aod ob vangt jeex zad | 咱孩果然承家业! |
wil longl bab dax xab | 我拿襁褓来包, |
wil longl ghol dax diul | 我送被片来盖。” [16] |
jouf gol jul xub nrix
[17]
| 请来了尊亲, |
ghoud gol jul kheet niul
[18]
| 邀来了贵戚, |
ghoud gol jul wad vangl | 请村中姐妹, |
ghoud gol jul wouk nrieeb | 呼寨上婆媳, |
ib peid xil pib bab | 一些来缝被, |
ib peid xil pib mos | 一些来缝帽, |
ib peid xil pib heeb | 一些来缝鞋, |
ib peid xil pib oud | 一些来缝衣。 |
jouf gheet dax weix diux | 才抬来到家, |
jouf songt dax dlouf zad | 才送来到屋, |
dax khad jouf but denl | 放下才响咚, |
dax dib jouf bid zad | 铺开才满屋, |
jouf jeex hangd bus daib | 才叫贺甥崽, |
jouf jas hangd bus jib | 才叫看外孙, |
jouf it nreex diot feeb | 才留名声给地方, |
jouf it bat diot vangl | 才留名气给村寨。 |
dax nenx ngeix ghab mil | 成天同吃肉, |
dax haok joud ghab mangt | 整日共饮酒。 |
nenx ngeix xid bus dlieeb | 勾肩劝吃肉, |
haok joud xid bus ghongd | 抱颈劝饮酒。 |
nenx ngeix ab xut dit | 肉碗不让空, |
haok joud ab lod xuf | 酒壶不让干。 |
jouf sos xak liab lil | 酒歌如蝉鸣, |
jouf dib niul denl wub | 欢声似鼓响。 |
nib xub jouf leit bil | 这样开亲才顺利, |
nib kheet jouf leit wix | 这样结戚才完满, |
nib xub jouf jeex fib | 这样开亲才美好, |
nib kheet jouf jas dlas | 这样结戚才幸福, |
nib xub jouf qub liub | 这样开亲才兴旺, |
nib kheet jouf xeef mongl | 这样结戚才发达。 |
[1] 苗族传说开天辟地时,为太阳娶了妻,他才肯巡天照亮大地。认为太阳娶妻开婚姻先河,而月亮做“第三者”开婚姻纠纷先河。参见《创世篇·铸日造月》。
[2] 指兄妹结婚的传说,参见《洪水篇(下)》。
[3] “滔”(taob):铜鼓的共鸣器。参见《创世篇·祭公祀奶(十)》注2、3。
[4] 赠鸡作定礼/送鸭作信物:苗族婚俗,男方去女方家吃订婚酒返回时,女方家要送一双小鸡给男方家带回,作为允婚的凭证。此处“鸭”是作为修辞用的陪衬词。
[5] 苗族民间的婚事,一般都在农历九月至次年正月间举行,即使在其他月份结婚的男女,也多等到此期间才补办婚礼。
[6] 抬脚踩火烟/迈步跨火把:苗族婚俗,新人进门时,要跨过大门门槛下冒着火烟的米草束,认为这样可祛邪祟、保吉祥。
[7] 拿饭来祭祖/拿肴来敬神:指在婚礼上举行用男女双方的糯米饭、鱼、肉、酒祭祖的仪式。
[8] diangd diub,tok lous:直译意为返回包、返回篓,代指婚礼中的“回门”。苗族婚俗:送新娘往新郎家时,女方家必送用竹饭篓(或称为“滔”的木桶)装的一篓糯米饭和用米草包的一包熟猪肉与熟牛皮,作为礼仪食品;送新娘回门时,男方家也必送同样的礼仪食品。
[9] diangd diub,tok lous:直译意为返回包、返回篓,代指婚礼中的“回门”。苗族婚俗:送新娘往新郎家时,女方家必送用竹饭篓(或称为“滔”的木桶)装的一篓糯米饭和用米草包的一包熟猪肉与熟牛皮,作为礼仪食品;送新娘回门时,男方家也必送同样的礼仪食品。
[10] 三天就回门/三夜就回礼:苗族婚俗是迎娶新娘过两晚后在第三天回门,并非住三晚才回门,此处二句中表示天数的苗语mul、mangt直译义都是“夜”,应理解为“天”(量词)。这源于苗历以序数词称呼历月内的各日时,习惯称为“夜”而不称为“日”或“天”。
[11] 一说是请媒人ghaot Diud Did(度地公)、wouk Duf Daf(杜妲婆)去。
[12] 啄:指用鱼啄(一种类似渔叉的捕鱼工具)啄鱼。
[13] 铜鼓不再响、鼓桶不再动:这两句喻口舌之争已结束。
[14] 圆圆如水车/团团似满月:喻新娘穿起多条百褶裙后的样子。
[15] 以上八句说的是苗族婚姻习俗中,新娘跨夫家门、进屋、掐鱼饭祭祀过程中的规矩。其中掐鱼时只能掐鱼背、鱼嘴部位。
[16] 拿襁褓来包/送被片来盖:苗族婚俗,女儿出嫁生育孩子时,婆家要送背带、包被、衣帽等给外甥,头胎尤其隆重。
[17] xub nrix、kheet niul:直译“牛亲、鼓戚”,意为尊亲贵戚。苗族婚俗:从前结婚时,女方家如果送水牛或整条牛腿肉作为陪嫁礼品,那么男方家就要准备铜鼓,等待牵水牛或抬牛腿肉来的舅舅来坐在上面一下,这是最高贵的送亲迎亲礼节,富裕人家才有能力采用这种婚礼仪式。
[18] xub nrix、kheet niul:直译“牛亲、鼓戚”,意为尊亲贵戚。苗族婚俗:从前结婚时,女方家如果送水牛或整条牛腿肉作为陪嫁礼品,那么男方家就要准备铜鼓,等待牵水牛或抬牛腿肉来的舅舅来坐在上面一下,这是最高贵的送亲迎亲礼节,富裕人家才有能力采用这种婚礼仪式。