则嘎老 [1]
Zieb Ghak Laol
Ndux draos khab byul draos, | 天形成时, |
Dib draos draos dox qeut, | 大地已有了山川, |
Jix guk ndliex dib dwd nwb jik, | 世上的人呀, |
Zieb Ghak Laol Mangs draos jik, | 则嘎老已生息在, |
Draos draot Diex Faod Taik jik, | 在那甸方台, |
Ghab nies Ndrangl Lik Mol. | 利莫大平原上。 |
Diex Faod Taik Ndrangl Lik Mol jik, | 甸方台利莫大平原, |
Nik hik guk niob qeut dyus yas? | 人们都说在哪里? |
Nik jik shid mangs hik guk niob, | 人们都传说呀, |
Dlix Vangx Dlix Ndlod ghab ndus aob. | 在那浑水河岸边。 |
Ndliex dib dwd nwb jik, | 世上的人呀, |
Dub lit muf bud ndliex dib. | 都里目 [2] 已布满人间。 |
Jix guk dub lit muf jik at nbox, | 都里目已集群居住, |
Jix guk ndliex dib dwd nwb hik jik, | 世人都在传说, |
Hik jik Zieb Ghak Laol jik, | 则嘎老是, |
Guk ghad nies dub baob said. | 世间最有智慧的人。 |
Jix guk Zieb Ghak Laol jik, | 让人尊敬的则嘎老, |
Nik hik ndliex dib dub deuf nzit. | 他的美名扬四方。 |
Jix guk Zieb Ghak Laol jik, | 则嘎老呀, |
Mangs nik baob kaot kaod jik. | 机智又聪明。 |
Nik hik jik Zieb Ghak Laol jik dub zeux, | 则嘎老是智者, |
Dub zeux jik dub at shit? | 智者会做什么? |
Zieb Ghak Laol lab jik mangs khab, | 则嘎老会教, |
Ndliex dib Dub Lit Muf gos at ghaob. | 教世人学耕种。 |
Deuf ndux chieb chieb dab zieb zieb, | 春天来到风习习, |
Max hnub Zieb Ghak Laol jik, | 一天则嘎老, |
Mas nghaf niux dyul jik, | 吆喝着水牛, |
Dlat ghab ndrangl nghwl taod liex, | 下到平坝去开田, |
Mangs taod vef liex jik, | 开垦的田块, |
Shit zib draot ndus aob. | 整整齐齐列河边。 |
Mangs taod vef liex vef dlad ndid, | 开垦长长的田块, |
Mangs taod draot ndraif ndrangl. | 平平整整布坝上。 |
Zieb Ghak Laol taod raot liex jik, | 则嘎老开垦出田块, |
Hxek lab dik yaot lib ghat laol jik, | 带领老少人群, |
Mangs hxat nik gyux aob, | 修成那水渠, |
Zhot jik aob mib sieb lol yus liex, | 引碧波清水灌良田, |
Mangs zhos zhot aob ghat nangs jik, | 放那哗哗的流水, |
Zhot maol jik yus liex nkhab. | 把那旱地也浇灌。 |
Mangs changd ndux jik changd raot, | 天晴明朗朗, |
Changd ndux raot jik raot at shit? | 天晴好做什么事? |
Changd ndux jik raot nghaf Niux dyul, | 天晴好吆喝水牛, |
Nghaf Niux dyul maol haok chaod jik. | 吆喝水牛去饮水。 |
Zieb Ghak Laol mangs hxek lad dik yaok, | 则嘎老带领年轻人, |
Mangs nghaf niux ghat dyul jik, | 吆喝成群的水牛, |
Dlat dlix vangx dlix ndlod ghab ndus aob, | 到浑水河岸边, |
Haok chaod dlat ghab niex dlix hmaob shib. | 去饮滚滚的河水。 |
Ghat box niux ghat dyul yas, | 成群的水牛呀, |
Mangs haok dlix vangx dlix ndlod jik, | 喝那浑水河的水, |
Ghab niex dlix hmaob shib jik dut dlad. | 滚滚河水断了流。 |
Zieb Ghak Laol nghaf niux aob dyul jik, | 则嘎老赶那水牛, |
Dlat ghab ndrangl maol hxaid liex gyus, | 到平坝去耙田, |
Niux dyul mangs hxaid liex gyuf jik, | 水牛耙那水田地, |
Diex bik dwl syuk nik ghad shit? | 平平整整像什么? |
Mangs diex bik dwl jik, | 平平整整像, |
Syuk nik ghangb vangb cud yas. | 像那簸箕底。 |
Zieb Ghak Laol jik, | 则嘎老呀, |
Nghaf niux vangx hxaid liex nkhab yas, | 还吆喝黄牛耙旱地, |
Mangs hxaid liex nkhab jik, | 耙得那旱地, |
Hxaid jik nzwd bit dab jik. | 泥土翻新平整整。 |
Changd ndux changd ndraos ndril, | 晴天晴朗朗, |
Zieb Ghak Laol hxek lib ghat laol, | 则嘎老带领男子们, |
Zieb Ghak Laol mangs nghaf jik, | 则嘎老吆喝着, |
Nghaf jik niux ncid gos dif aob. | 吆喝骆驼渡过河。 |
Zieb Ghak Laol mangs nghaf jik, | 则嘎老赶起, |
Niux ncid zhaid zhangd ghaob, | 赶起骆驼运粮种, |
Niux ncid shit jox dib yas, | 骆驼不耕地, |
Niux ncad ndros zhaid ghaob jik. | 牦毛也驮粮。 |
Zieb Ghak Laol jik mangs jos, | 则嘎老还种植, |
Jos ndlix rib draot liex nkhab yas. | 种植高粱在旱地。 |
Zieb Ghak Laol mangs jos, | 则嘎老会育秧, |
Ndlix ndlaof draot liex gyut jik. | 把稻种撒在水田里。 |
Zieb Ghak Laol jik mangs traot, | 则嘎老会播种, |
Traot shaob traot mos draot jik, | 把小麦大麦播在, |
Draot jik ndliex laot yas. | 播在坡地上。 |
Deuf ndux jik changd raot, | 晴天明朗朗, |
Zieb Ghak Laol jik, | 则嘎老呀, |
Ghaob dax ghaob nzab dib yas, | 种的庄稼满地绿, |
Nzab nil mib sieb syuk ghad shit jik? | 绿油油的庄稼像什么? |
Nzab nil mib sieb jik mangs syuk, | 绿油油的庄稼呀, |
Syuk nil ghab veb ghad ncad yas. | 像那青石上的青苔。 |
Changd ndux changd ndraos ndril, | 晴天晴朗朗, |
Ghaob hlob lit ghaob raot, | 庄稼长得好, |
Zieb Ghak Laol ndliex rib jik, | 则嘎老的小米, |
Mangs zeux hlob jik zix dyus jik? | 长有多高呀? |
Zieb Ghak Laol ndliex rib jik, | 则嘎老的小米, |
Mangs jik zix dlad shit yas. | 长齐腰高了。 |
Ndlix ndlaof zeux jox ghak nzhak jik, | 稻谷高粱, |
Mangs hlob nik zix dyus jik? | 长有多高呀? |
Ndlix ndlaof zeux jox ghak nzhak jik, | 稻谷高粱, |
Zix hlat shiet zix ghab zhok. | 长齐胳肢窝了。 |
Changd ndux jik changd raot, | 晴天明朗朗, |
Zieb Ghak Laol ghaob shied jik, | 则嘎老的庄稼熟了, |
Ghaob shied jik dlat dox, | 高粱熟透满遍坡, |
Laot shied jik dlat zyux. | 稻谷成熟满坝子。 |
Zieb Ghak Laol jik, | 则嘎老呀, |
Dreuf jik shaot ghaob shaot laot, | 收割庄稼忙碌碌, |
Shaot ghaob shaot laot bud bwk jik. | 收得粮食堆满仓。 |
Jix guk Zieb Ghak Laol jik, | 则嘎老呀, |
Mangs nik dliex dib ghab nies dub zeux, | 他是世上的智者, |
Dub zeux jik mangs nik zeux at shit jik? | 智者会做什么呀? |
Zieb Ghak Laol lab jik Mangs khab, | 则嘎老会教人们, |
Mangs mab bit caod ghaob ghak nzhak lo1 traot jeud, | 用高粱稗子来烤酒, |
Traot lab jeud mib sieb lol jik, | 烤出清香的美酒, |
Lol draot lib ghat laol mis haok jik. | 拿给长老们解渴。 |
Jix guk Zieb Ghak Laol jik, | 则嘎老呀, |
Mangs nik ndliex dib ghab nies dub zeux, | 他是世上的智者, |
Dub zeux jik mangs nik zeux at shit jik? | 智者会做什么呀? |
Zieb Ghak Laol mangs ndlws jyux bwt rib shit nib vangx yas, | 则嘎老拄着黄拐杖, |
Mangs njit draot lab nis draob sieb jik, | 爬到高高的山上去, |
Zieb Ghak Laol mangs njeuk jik, | 则嘎老去采摘, |
Njeuk mob ghak zal dut bit zot jik, | 采摘百味草药, |
Zieb Ghak Laol mangs keuk mob ghak zal, | 则嘎老拿那草药, |
Mangs keuk jox lol traob jik, | 拿回家来煎熬, |
Mab draot dub mob dub nzangx haok, | 煎熬草药病人喝, |
Dub mob dub nzangx cat lwx raot jik. | 医治病人解除病。 |
Zieb Ghak Laol mangs keuk jik, | 则嘎老还会拿, |
Keuk mob ghak zal dof draot jik, | 拿那百味草药先尝试, |
Dub mob dub nzangx cat lwx zaod. | 世间的病者人人夸。 |
Ndliex dib dwd nwb dub lit mut jik, | 世间的都里目呀, |
Dub lit mut jik mans baob yas, | 都里目还知道, |
Jix guk dub lit maf njot jik, | 都里目还记得, |
Zieb Ghak Laol mangs zeux jik, | 则嘎老还会分, |
Mangs jox jax dib gaol zhangd raob ghat zal ndros draot mob, | 把百味草药分归类, |
Jix guk jangb ghat got traot vais nib treud. | 草药治病从此兴。 |
Mangs zos nangb jox dik nwl hlit, | 每逢蛇月和马月, |
Zieb Ghak Laol ghaob nzab mib sieb, | 则嘎老的禾苗绿茵茵, |
Zab mib sieb jik niob liex dib yas, | 绿茵茵遍布田地里, |
Zieb Ghak Laol ghaob nzab mib sieb, | 则嘎老的庄稼青翠翠, |
Nzab mib sieb niob laot qeut jik. | 青翠的庄稼覆盖岭呀。 |
Ndud daox ndux tes mes, | 天狠天也弱, |
Zieb Ghak Laol jik ghaob nzab mib sieb jik, | 则嘎老青翠碧绿庄稼, |
Zeux lol jab nil ghad shit mas yas? | 会招惹谁的眼呀? |
Zieb Ghak Laol jik ghaob nzab mib sieb jik, | 则嘎老青翠碧绿庄稼, |
Zeux lol jab Shad Ndraos Job Dik Vaos ghab mas jik, | 会招惹沙蹈爵氐敖的眼, |
Shad Ndraos Job Dik Vaos jik, | 沙蹈爵氐敖, |
Mangs sheud nik sieb dlub yas. | 见了起黑心。 |
Shad Ndraos Job Dik Vaos jik, | 沙蹈爵氐敖, |
Mangs bof Zieb Ghak Laol ghaob nzab mib sieb jik, | 看见则嘎老青翠的庄稼, |
Lab geuk Zieb Ghak Laol cangt gos gos jik. | 要啃则嘎老的骨头呀。 |
Vaos lol Vaos dib lak Vaos lol, | 敖从敖地调兵来, |
Shad dax Shab dib lak Shab dax, | 沙从沙地遣将到, |
Shad Ndraos Job Dik Vaos jik, | 沙蹈爵氐敖呀, |
Mangs lol Cais Sied Mit Fub dib, | 来自蔡塞眯弗氐, |
Lab nghaf Zieb Ghak Laol bwd lit maol, | 来驱赶则嘎老离家园, |
Zieb Ghak Laol jik mas feb yas, | 则嘎老丢下呀, |
Mangs feb ghaob nzab mib sieb draot liex dib, | 丢下碧绿的禾苗在地里, |
Mangs fed ghaob feb laot draot nif bet jik. | 丢下青翠的庄稼在坡地。 |
Zieb Ghak Laol jik mangs fed, | 则嘎老忍痛割舍呀, |
Mangs fed Diex Faod Taik ghab nies raot dib quet, | 离开甸方台美好的家园, |
Zieb Ghak Laol mangs gheuk dub yib dub gid bwd lit maol, | 则嘎老率领子孙迁徙到, |
Ndus Naf Yik Mol ghad ndus fangd, | 来到笃纳伊莫 [3] 宽阔地, |
Ndus Naf Yik Mol jik, | 笃纳伊莫宽阔地, |
Mang yad hlat dif hlat sod, | 要用绳索横渡河, |
Ndus Naf Yik Mol dif hlat njaot. | 要用篾索才溜过。 |
Ndus Naf Yik Mol ghab ndus fangd jik, | 笃纳伊莫河岸宽, |
Mang yad gyuk ngox nzaix yas, | 要划木筏才渡过, |
Naf Yik Mol gyuk ngox lut jik. | 要乘木船才通行。 |
Ngox nzaix ndangb kib yieb, | 木筏浮水面, |
Jik guk ngox lut dos kit yos jik. | 木船水上漂。 |
Ngox nzaix ngox gyuk qangd, | 木筏划得快, |
Ngox lut ngox gyuk dyul, | 木船缓慢行, |
Mangs gyuk Zieb Ghak Laol dub yib dub hlad yix gik nbwl dif lit maol, | 载乘则嘎老的子孙渡过去, |
Mangs dif shit jox dlat, | 渡河就到达, |
Mangs dlat ndux nzhit sangb jat changd yas. | 来到了南方的笃直氐 [4] 。 |
[1] 演唱歌师:杨芝;采录者:王明基、杨荣新;翻译者:韩绍刚、李璧生、甑经、王庭芳。则嘎老为苗语译音,人名,苗族农耕和医药的始祖,时代晚于主世老和格蚩爷老。
[2] 都里目:苗语译音,古代住在北方利莫平原苗族先民的自称。
[3] 笃纳伊莫:苗语译音,地名,有时指河名。这里指川南一带的古地名。
[4] 笃直氐:苗语译音,地名。指川南一带。