二 水淹树没
Veeb nenx lieix meif naib | 央继承父田, |
Veeb haok ongd meif lat | 央拥有母塘, |
jouf mil keeb yis nab | 去犁来养母, |
jouf mil kak yis vangt | 去耙来养孩。 |
keeb lieix ab nriangb nrix | 犁田没有水牛, |
kak ongd ab nriangb liod | 耙塘没有黄牛, |
ghob dieed dlad keeb lieix | 就用狗犁田, |
ghob dieed beet pib dab | 就用猪拱土, [1] |
bab naib keeb ab jeex ib qid | 三天犁不完一坵, |
bab mangt kak ab jul ib dleif | 三日耕不成一块。 |
fub nriangb feeb wix xid | 雷在天上看, |
fub nriangb daot aot benf | 雷在云中见: |
sax jous dail nab nriul | “同是一母生, |
sax jous dail mens dlos | 同是一娘育。 |
pab bil ghoud dios ngeix | 手心也是肌, |
guf bil ghoud dios ghof | 手背也是肉。 |
sax sax dios jid dax | 同是兄弟情, |
sax sax dios jid ad | 同是姐妹亲。” |
nib jouf dlieex hvub gol | 他才喊出声, |
nib jouf dlieex seid xees | 他才传出言: |
keeb lieix yis ob nab | “犁田养咱妈, |
kak ongd yis ob mens | 耙塘养咱娘, |
wil nriangb liod liub mob not aod | 我有大黄牛你自选, |
wil nriangb liod vas mob not tiut | 我有壮黄牛你自牵, |
keeb jeex mob gid diangd | 犁完你再送归, |
kak jeex mob gid qit | 耙完你再退还。” |
aod liod lol keeb lieix | 黄牛来犁田, |
aod liod lol kak ongd | 黄牛来耙塘, |
ib naib jeex bab qid | 一天完三坵, |
ib mangt jeex bab dleif | 一日完三块。 |
keeb jeex nib ab diangd | 犁完不送归, |
kak jul nib ab qit | 耙完不退还, |
dieed dib lol nenx ngeix | 却椎 [2] 来吃肉, |
dieed maf lol haok zees | 却杀来喝汤, |
songd liees ghab zeet zaok | 骨丢黑洞里, |
dad lof ghab hvangt vongl | 尾插岩缝中。 |
Veeb jouf jus ghob fub | 央就跟雷说: |
xangt liod mil nenx nrangx | “放黄牛去吃青草, |
xangt liod mil xuk dongb | 放黄牛去嚼芭茅, |
nib dieed mil juf vongl | 它却去钻岩缝, |
nib died mil dliongk zeet | 它却去钻石隙, |
dax ob laix mil xid | 来我俩去看, |
dax ob laix mil dliof | 来咱俩去拉。” |
mob nriangb gid gux dliof | “你在外面拉, |
wil mil gid diongb qend | 我去里边推。” |
ib laix sail vus daox | 一个狠劲拔, |
ib dail sail vus dliof | 一个狠劲拉—— |
fub xil daox mil gux | 雷是朝外拔, |
Veeb xil dliof mil diongb | 央是朝里拉。 |
dail daox daox ab dlif | 拔的拔不出, |
dail dliof dlof ab mil | 拉的拉不进。 |
daox weix naib ab bil | 拔到日西斜, |
dliof weix naib liouf dlongs | 拉到太阳落, |
fub xil nenx geed sod | 雷吃过早饭, |
Veeb xil yent geed fol | 央饿着肚皮, |
Veeb dliof ab nriangs fub | 央拉不过雷, |
fub dliof ghob nriangs Veeb | 雷拔胜了央。 |
Veeb jouf xangt bil val | 央猛一松手, |
fub jouf gos ghenl dlenl | 雷跌仰八叉。 |
fub xid dad liod not dios sat | 雷见牛尾各是刀砍断, |
dad liod xut dios dait | 牛尾不是力拉裂。 |
ghob fub jouf menb gangb | 那雷才痛心, |
ghob fub jouf angt bongt | 那雷才气愤: |
bib liod mob keeb lieix | “送牛你犁田, |
mob dieed dib nenx ngeix | 你却椎吃肉; |
bib liod mob kak beis | 送牛你耙地, |
mob dieed dib haok zees | 你却杀喝汤! |
mob it hveib ab deix | 你心不诚实, |
mob it nrid ab deis | 你意不守信; |
mob it laib ab dios | 你这样做事不对, |
mob sos had ab gheeb | 你这样煮饭不香。 |
wil beed qab mob diox | 我或许要寻你揍, |
wil beed vangs mob peeb | 我或许要找你劈。” [3] |
fub diangd mil wix nrox | 雷转去九天, |
fub tok mil daot aot | 雷返回云霄, |
nib mil ab niox hveib | 他去不甘心, |
nib mil ab niox nrid | 他去不满意, |
ghaob ghaob nriangb sos seid | 时时发怨言, |
gid gid niangb sos diangs | 刻刻想生事。 |
nriangb dail ghaot dlieeb dab | 有个土地神, |
jit xob liob mil wix | 时而上天去, |
mil nenx meif gheib feex | 去吃黄母鸡, |
ngal xol liol lol dab | 时而回地来, |
lol nenx meif gheib dlaib | 来吃黑母鸡, [4] |
jouf lol xees ghob Veeb | 才来告诉央: |
lat zab mil zab mul | “五月初五日, |
lat diut mil diut mangt | 六月初六夜, |
fub dax peeb mob nid oub | 雷来劈你呢!” |
ghob Veeb nib soux hveib | 阿央心聪明, |
ghob Veeb nib vas xent | 阿央计策多, |
jouf jus dail dlieeb dab | 跟土地神说: |
mob mil nais ghob fub | “你去探问雷, |
xeib laib gheel ab xeib | 他怕不怕啥, |
nrat laib gheel ab nrat | 他厌不厌啥, |
lol xees diot wil ment | 回来说我听。 |
mob mil xees ghob fub | 你去告诉雷: |
ab dax peeb dangl neel | 别来劈东间, |
dat gos bib nab nriul | 以免伤母亲; |
ab dax peeb dangl jus | 别来劈西间, |
dat gos wil dail beet | 以免伤我猪; |
nib dax peeb qongd diongb | 要来劈堂屋, |
jouf gos wil ghob Veeb | 才劈着阿央; |
peeb ghob peeb dongs ob | 劈就劈二柱, |
jouf gos wil ghob Veeb | 才劈着阿央; |
ab laib peeb dongs dongt | 别来劈中柱, [5] |
dat bol nab songx dieex | 以免坏香火, |
dat bol mens ghot naot | 以免伤祖灵。” |
dlieeb dab diangd mil jus | 地神转去讲, |
dlieeb dab diangd lol xees | 地神转来说: |
fub jus wil jouf xeib kak daox | “雷说‘我就怕铜耙, |
wil jouf xeib gheik laot | 我就怕铁钳, |
xeib lieet Deit
[6]
kheib dlieeb | 怕神索捆颈, |
xeib jeix Diul gheik nras | 怕大钳夹鼻, [7] |
kab mil bus nrongl daox | 扒我进铜仓, |
kak mil bus nrongl laot | 耙我入铁屋; |
wil nrat ghad gheib wat nriux weil | 我厌恶鸡屎渥锅边, |
ghad gas wat lot xit | 鸭屎渥甑口’。” [8] |
Veeb jouf dot hvub caid | 央探得雷话, |
dot dlinb jouf boud
[9]
| 底细在手, |
dot nriees jouf beeb
[10]
| 要害在握。 |
mil aod nrins nriax dlaix | 去采桃树脂, |
mil aod nrins nriax geed
[11]
| 去要滑树汁, |
dieed lol lieed guf zad | 拿来糊屋顶, |
dieed lol lieed guf nrongl | 拿来敷仓穹。 |
jouf weix deil zab mul | 到了初五日, |
jouf leit deil diut mangt | 到了初六天, |
ghob fub jouf dax peeb | 雷果来劈央。 |
diul liul gheel diul liul | 轰隆轰隆响, |
diaf liaf gheel diaf liaf | 刹啦刹啦闪, |
lieif dliat dax weix dab | 闪中已到下界, |
but cat dax weix dos | 响中已临人间, |
lieeb lob diot nrins nriax | 滑脚在脂汁, |
lieet lob diot guf zad | 摔倒在房顶, |
ghob bix lol weix dab | 就掉到房下, |
ghob dliangd lol sos dos | 就跌到院中。 |
Veeb dieed jeix laot gheik | 央拿铁钳夹, |
Veeb dieed kak daox kab | 央用铜耙扒, |
gheik nib mil nrongl daox | 夹他进铜屋, |
kab nib mil nrongl laot | 扒他入铁仓。 |
qib diot ghab nrongl daox | 关他在铜屋, |
liees diot ghab nrongl laot | 囚他在铁仓, |
ghab nrongl daox sangx diongb | 关铜屋深处, |
ghab nrongl laot gib niangs | 囚铁仓中心, |
diongb naib ab benf naib | 昼不见太阳, |
diongb mangt ab benf lat | 夜不见月亮。 |
ghob Veeb nrangx ghouk hveib | 央心中暗想, |
ghob Veeb seet ghouk nrid | 央肚内默思: |
qib nib diot nrongl daox | “关他在铜屋, |
liees nib diot nrongl laot | 囚他在铁仓, |
naib dous wil xangt nib diangd mil diux | 哪天我放他回去, |
xangt nib tok mil zad | 我释他归家, |
nib beed mil yeeb neel | 他恐去发洪水, |
nib beed mil gos daot | 他恐去淹树木, |
wil dent mil tid nriangx | 我得想方造船, |
wil dent mil seet yis | 我得设法建舟。” |
jous hveib mil tid nriangx | 一心去造船, |
jous nrid mil seet yis | 一心去建舟, |
tid jeex dail nriangx feeb
[12]
| 造成只轻舟, |
seet jeex dail nriangx yud | 建成艘木船。 |
naib seeb nib yeeb neel | “今后他发洪水, |
diees seeb nib gos daot | 将来他淹树木, |
vut bees mil wix nrox | 就可划上天, |
vut bees mil daot aot | 就可渡入云。” |
ghob fub dlieex hvub nais | 雷发出语问: |
mob beed tid nriangx Veeb | “你造船吗央, |
mob beed seet yis Veeb | 你建舟吗央, |
gheel hangt daot zeeb nriul | 为何木气香?” |
Veeb jouf dlieex hvub dab | 央说出话答: |
wil ab tid nriangx it yeed | “我造船干吗, |
ab seet yis it gheel | 我建舟干吗! |
wil lax las diot geed xol | 我是整地播种小米, |
dod doul ghof daot niangs | 砍着空洞树桩, |
ghob hangt geeb pid nros | 才传出蚁窝气。 |
mob dlaox wil fab xeeb | 你帮我搓绳, |
mob dlaos wil fab lieet | 你帮我搓索, |
fab bid xongs nrongl xeeb | 搓满七仓绳, |
fab dot xongs nrongl lieet | 搓得七仓索, |
xangt mob diangd mil diux | 就释你回家, |
xangt mob tok mil zad | 就放你归屋。” |
fub naib naib fab xeeb | 雷昼也搓绳, |
fub mangt mangt fab lieet | 雷夜也搓索, |
dail fab dail vil qut | 你搓我抽走, [13] |
seil bux nrongl seil seit | 仓空总无索。 |
fab jeex bab nrieex ngal | 搓了三年绳, |
fab jas bab nriut jit | 搓了三岁索, |
ghoud ab bid nrongl daox | 也不满铜仓, |
ghoud ab bid nrongl laot | 也不满铁屋。 |
nriangb gangx daib ghab liox
[14]
| 有双葫芦仔, |
nriangb gangx jid ghab diof [15] | 有对葫芦娃, |
黔东南苗族建在村边水塘上的粮仓(【台湾】陈念萱 摄)
nriangb gangx daib Boux Jongx
[16]
| 一个叫宝炯, |
nriangb gangx jid Nios Zeef
[17]
| 一个名略则, |
dax nriangb gheeb nrongl
[18]
daox | 来铜屋下玩, |
dax nriangb gheeb nrongl laot | 来铁仓下耍, |
xid geeb khob
[19]
fid aob | 看格科戏水, |
nrieet geeb dlaol
[20]
lieif doul | 看格劳闪光。 |
ob laix gheeb gheeb hveib | 两个真高兴, |
ob dail diuk has has | 俩人笑哈哈: |
geeb khob fid vut xid | “耍的真好看, |
geeb dlaol lieix vut nrieet | 闪的真好瞧!” |
ghob fub nangd jouf jus | 雷闻声就说: |
wil fid haif vut xid | “我耍更好看, |
wil lieif haif vut nrieet | 我闪更好瞧!” |
fub ghob lieif wid wid | 雷就闪灼灼, |
fub ghob lieif wat wat | 雷就耀晃晃, |
wid wid diot ghab wul | 光闪自腋下, |
wat wat diot ghab xut | 亮发自腘窝。 [21] |
mob lieif haif vut xid | “你闪更好看, |
mob lieif haif vut nrieet | 你玩更好瞧!” |
naib naib dax sob ghob fub fid | 天天来央求雷耀, |
mangt mangt dax sob ghob fub lieif | 日日来请求雷闪。 |
fub jouf jus gangx daib ghab liox | 雷就对葫芦崽讲, |
jus gangx jid ghab diof | 跟葫芦娃说: |
wil fid not kheeb ghongd | “我耍多嗓干, |
wil lieif not ngees ghous | 我闪多喉渴。 |
mob nab nriangb aob xub
[22]
ab nriangb | 你妈煮有酸汤吗, |
mob mens nriangb aob zees
[23]
ab nriangb | 你娘煮有菜汤吗? |
mob aod aob xub dax wil nenx | 你要酸汤来我吃, |
mob aod aob zees dax wil haok | 你拿菜汤来我喝。 |
wil nenx vut xob dlieel | 吃才有力气, |
wil haok vut dot vus | 喝才有精神。” |
nab tiob vob nenx jul | “煮菜已吃完, |
mens hot vangd haok lot | 酸汤已喝光, |
yangf bad daib ghab liad | 仅剩点残渣, |
yangf bad daib aob nens | 仅余点残汁。” |
ghab liad wil ghoud nenx | “残渣我也吃, |
aob nens wil ghoud haok | 残汁我也喝。” |
gangx daib mil heik ghab liad dax | 俩娃去舀残渣来, |
dax jus dail ghob fub | 来对雷说道: |
mob nriangb xil nrongl daox | “你住铜屋里, |
mob xud xil nrongl laot | 你宿铁仓中, |
dlieex dax xil ab weix | 递又递不到, |
songt dax xil ab dlouf | 送又送不进。” |
ghob fub jouf lol xees | 雷才告诉道: |
wil nriangb dib nriux dangl | “我张嘴来等, |
wil nriangb diat lot jis | 我开口来接, |
mob linb dax wil nenx | 你泼来我吃, |
mob nit dax wil haok | 你洒来我喝。” |
linb ghob dous nrongl daox | 一泼铜屋爆, |
nit ghob dous nrongl laot | 一洒铁仓裂。 [24] |
diul liul gheel diul liul | 轰隆轰隆响, |
diaf liaf gheel diaf liaf | 哒啦哒啦闪, |
faf fub diot nrongl daox | 雷逃出铜屋, |
faf fub diot nrongl laot | 雷逃出铁仓。 |
fub jub daib ghab liox | 雷告诉葫芦崽, |
fub xees jid ghab diof | 雷交代葫芦娃: |
wil diangd mil ghob mil yeeb neel
[25]
| “我转去就发洪水, |
wil tok mil ghob mil gos daot
[26]
| 我返回就淹树木。 |
wil bib xangb ghab niub zaid daob
[27]
| 我送一对葫芦籽, |
wil bib xangb ghab niub zaid xuf
[28]
| 我送两粒葫芦种, |
bib diot mob ob laix | 送给你俩个, |
bib diot mob ob dail | 送给你二人。 |
ob laix dieed mil jil | 你俩快拿栽, |
ob dail dieed mil jangs | 你俩快拿种, |
naib gheeb yeeb neel dax | 日后洪水来, |
diees gheeb gos daot dlouf | 今后树木淹, |
ob laix vut dliongk zaid daob | 你俩好钻入葫芦里, |
ob dail vut dliongk zaid xuf | 你俩好躲进葫芦中, |
vut faf mob ob laix | 你俩才得救, |
vut faf mob ob dail | 你俩才脱难。” |
fub ghob diangd mil wix | 说完雷就升天, |
fub ghob tok mil aot | 话毕雷就入云。 |
Veeb nangd fub mil wix | 央闻雷升天就喊, |
Veeb nangd fub mil aot | 央闻雷入云就叫: |
wil gux mob beed mil yeeb neel | “我猜你去发洪水, |
wil benb mob beed mil gos daot | 我知你去淹树木, |
mob aod wil niouk vus | 要整我气绝, |
mob aod wil niouk dlieel | 要整我命丧。 |
mob yangd fend xeeb mil eid fub | 你提绳头走吧雷, |
mob youk fend lieet mil eid fub | 你拉索梢走吧雷, |
yangd mil kheib diot mob dongs weex | 提去拴在你园栅柱上, |
youk mil vis diot mob dongs tit | 拉去捆在你寨门柱上。 |
mob yeeb neel | 你发了洪水, |
mob ghob xid jox fend xeeb | 你就瞧这绳头; |
mob gos daot | 你淹了树木, |
mob ghob nrieet jox fend lieet | 你就瞅这索梢。 |
jox xeeb kib diol diol | 要是绳在抖, |
jox lieet gut niangl niangt | 要是索在动, |
laib eid wil jeex bol | 那我就糟了, |
laib eid wil jas neis | 那我就完啦, [29] |
laib eid mob gid xangx bil | 那你就可拍掌, |
laib eid mob gid lieif gent | 那你就可舞爪, [30] |
mob gid dib nrix tiongb | 你再椎牛祭我, |
mob gid maf beet nriongs | 你再杀猪悼吾; |
jox xeeb gheel dieef seeb | 若绳静悄悄, |
jox lieet gheel dieef mut | 若索静寂寂, |
ob dlieeb ghob dax gib | 那咱纠纷还要长角, |
ob diangs nriangb dad meid | 那咱怨仇还要冒牙。” [31] |
nriangb gangx daib ghab liox | 一对葫芦仔, |
nriangb nriouf jid ghab diof | 一双葫芦娃, |
nib mil jil zaid daob | 拿葫芦籽种, |
nib mil jil zaid xuf | 拿葫芦种栽。 |
ib xib ghob dax qangb | 一时就出芽, |
ib xif ghob dous beex | 一辰就开花, |
zaid daob liub dat nrongl | 结果大如仓, |
zaid xuf liub dat zad | 结实大如房。 |
mil sob neel zol dax | 去请山鼠来, |
mil xees meet lif dax | 去叫小耗到: |
dlaox wil gif zaid daob | “帮我抠葫芦, |
daos wil gif zaid xuf | 帮我掏空瓤, |
mob gif mob ghob nenx ghab niub | 肯抠让你吃种仁, |
mob gif mob ghob peet ghab nrins | 愿掏送你嗑籽粒。” |
dail neel zol jouf jus | 那山鼠才讲, |
dail meet lif jouf jus | 那小耗才说: |
wil gif ab gif seeb | “我抠不白抠, |
wil gif ab gif lial | 我掏不空掏, |
nriangb aod nrix ghaob dlieel | 还要牛工价, |
nriangb aod mol ghaob vus | 还要马工钱。” |
daib ghab liox jouf jus | 葫芦仔许道, |
jid ghab diof jouf jus | 葫芦娃许道: |
naib gheeb hangd jeex naix | “今后若成家, |
diees gheeb hangd jas bul | 将来若立业, |
wil aod mob lol diux | 我请你来家, |
wil niox mob lol zad | 我留你进屋, |
bib mob dak fend jul | 让你挨碓旁, |
bib mob xongx veex weeb | 允你绕簸箕, |
nenx ghab nif | 吃碎米, |
haok ghab xis | 吞碎粮, |
nenx feet sab | 磕粗谷, |
haok feet mongl | 舔细糠。” [32] |
nib xob nrix ghaob dlieel | 它得牛工价, |
nib dot mol ghaob vus | 它得马工钱, |
jouf gif jeex zaid daob | 才抠好葫芦, |
jouf gif jeex zaid xuf | 才掏空葫芦。 |
ghob fub weix wix niul | 雷回到九天, |
ghob fub dlouf daot aot | 雷回到云霄, |
mil aod dieeb zax nrieix | 拿起只银耙, |
kab vib seet dax bux | 扒沙填水口, |
yeeb aob dlouf wix nrox | 水涨到天境; |
mil aod dieeb zax liangl | 拿起只银耙, |
kab vib seet bux dlenl | 扒沙塞水洞, |
yeeb aob leit wix niul | 水漫到天门。 |
yeeb neel ghob dax weix | 洪水之灾果然到, |
gos daot ghob dax dlouf | 树没之祸果然临。 |
nriangb gangx daib ghab liox | 一双葫芦仔, |
nriangb nriouf jid ghab diof | 一对葫芦娃, |
jouf mil bus zaid daob | 躲入葫芦里, |
jouf mil dliongk zaid xuf | 钻进葫芦内, |
foub dliol dliol | 浮呀浮, |
lal vangb vangb | 漂呀漂。 |
jouf nriangb dail ghob Veeb | 且说那阿央, |
nib mil bus nriangx feeb | 他进入轻舟, |
nib mil bus nriangx yud | 他乘坐木船。 |
eek xongs diongx geeb liub | 带七筒马蜂, |
eek xongs diongx geeb mongl | 带七筒蜜蜂, |
xongs diongx ghad gheib zal | 七筒稀鸡屎, |
xongs diongx ghad wof nrious | 七筒稠狗粪, |
qud dieeb naid khangb mil | 制了一张弓, |
qud dieeb naid pent mil | 造了一把弩, |
xongb dieeb sab daot seid | 造了支木箭, |
xongb dieeb ent daot sof | 造了支竹箭, |
jouf mil bus nriangx feeb | 才去坐轻舟, |
jouf mil bus nriangx yud | 才去乘木船, |
ghob daok jox xeeb lal | 抓住绳子漂, |
ghob xongx jox lieet mil | 顺着索子浮, |
mil weix feeb wix nrox | 漂到了天上, |
mil dlouf khongd daot aot | 浮到了云霄。 |
fub mil diux weex xid | 雷去园门看, |
fub mil diux tit nrieet | 雷去寨门瞧, |
fend xeeb kib dliol dliol | 见绳头在抖, |
fend lieet lieif diol tiod | 见索子在晃。 |
ghob Veeb dieed nriangb deib | “央岂还活着, |
ghob Veeb dieed vas deib | 央岂再逞能!” |
sob gas youl mil xid | 叫鸭游去看, |
gas diangd lol jouf vud | 鸭转来报告: |
wil benf nriangb dail nriangx | “见条小船漂, |
dios bak ghob Veeb dax | 是央叔乘来, |
dax leit bongb diongb wix | 来到半空里。” |
mob soux nal seid nongd | “你真会说假话, |
dlab aod wil yeex nrid | 要吓我落魂吗?” |
fub diot gas ib meex | 雷给鸭一掌, |
gas meik nriux diab yab | 鸭嘴扁沓沓。 |
sob ghangl youl mil xid | 叫鹅游去看, |
ghangl ghoud diangd lol vud | 鹅转来报告: |
wil benf dail nriangx dliongb | “见条独木舟, |
bak Veeb nriangb gid diongb | 央叔坐船中, |
dax leit gheeb wix ib | 来到天穹边。” |
mob ghoud soux nal seid | “你也说假话, |
dlab aod wil yeex nrid | 吓我落魂吗?” |
fub diot ghangl ib gox | 雷给鹅一磕, |
veex nrieeb angt goul goul | 鹅额肿包包。 |
sob dail gheib mil xid | 叫鸡去察看, |
gheib mil diangd lol jus | 鸡转来报告: |
wil ab benf dail gheel | “我不见什么, |
benf aob lal dliol dliol | 只见水滔滔。” [33] |
laib nongd jouf dios mat | “这样才对嘛!” |
fub diot khad hveib cat | 雷立刻放心, |
bak daib dib nrix tiongb | 父子敲牛祭央死, |
bak daib maf beet nriongs | 爷崽杀猪悼央亡, |
nenx ngeix nenx taid taid | 从容地吃肉, |
haok joud haok vangb vangb | 自在地喝酒。 |
Veeb dlouf fub diux weex | 央漂到雷园边, |
Veeb leit fub diux tit | 央来到雷寨门, |
dlioux naid dieed mil bangd | 张弓就去瞄, |
dlioux ent dieed mil seik | 搭箭就去射, |
bangd fub ghab diux weex | 瞄雷的园门, |
seik fub ghab diux tit | 射雷的寨门。 |
bangd ghob nrieeb dieib lieib | 入木钉深深, |
seik ghob jongt dial liad | 入柱钉牢牢, |
dongs weex xil ab dlenl | 园门柱震歪了, |
dongs tit xil gut niangt | 寨门柱颤巍巍。 |
fub nrieeb dax gheet aob | 雷媳来汲水, |
dax jas bak ghob Veeb | 来碰见央叔。 |
ghob Veeb jouf lol ghangd | 央见了就喊, |
ghob Veeb jouf lol gol | 央见了就叫: |
mob khab diux wil dax | “敞寨门我来, |
mob bouk tit wil lol | 开寨门我进! |
dieeb nongd jouf ib tiab | 此仅单人弓, |
dieeb nongd jouf ib tieet | 此仅独人弩, |
hangd jus dieed jux tiab | 若使九人弓, |
hangd jus dieed xongs tieet | 若使七人弩, [34] |
ghob lox mob ghab zad | 定射垮你房, |
ghob bol mob ghab nrongl | 定射塌你仓!” |
古代黔东南苗族使用三人弩打猎图(引自杨庭硕、潘盛之编著《〈百苗图〉抄本汇编》,贵州人民出版社,2004年第1版。)
fub nrieeb diangd lol xees | 雷媳忙回报: |
ob beef ghab diux weex | “我们园子边, |
ob beef ghab diux tit | 我们寨门旁, |
benf dax ib laix naix | 见来一个人, |
benf dax ib dail ghaot | 见至一个公, |
nib diox diub bongl ghongl | 他身雄纠纠, |
nib dlaos mis ghol dos | 他脸紫堂堂, |
dad bab daot dlinb lob | 生三拳长的腿毛, |
dad bab daot xeek mis | 长三拳长的眉毛, |
ghab mis dat fend lous | 眼睛大如小竹篓, |
diongx nras dat diongx xab | 鼻梁大似水车筒。 |
nriangb ghangd bib bouk diux | 喊我们开寨门, |
nriangb gol bib bouk tit | 叫我们启寨门, |
ab bouk wil ghob xangt jux tiab | ‘不开就拉九人弓, |
ab bouk wil ghob xangt xongs tieet | 不启就张七人弩, |
ghob lox mob ghab nrongl | 射垮你的仓, |
ghob bol mob ghab zad | 射塌你的房’。” |
ghob fub nrangx ghouk hveib | 雷心中暗想, |
ghob fub seet ghouk nrid | 雷肚内默思, |
benb ghob Veeb dax weix | 知是央来到, |
xangk ghob Veeb dax dlouf | 识是央来临, |
mil khab diux nib dax | 启扉请他进, |
mil bouk tit nib lol | 开门让他来。 |
ghob Veeb dax weix diux | 阿央来进门, |
ghob Veeb dax dlouf zad | 阿央来入屋, |
ghob fub dib jox dangl | 雷搭起桥迎, |
ghob fub qut dangk jis | 雷摆好凳接。 [35] |
dax weix ghob xangt geeb liub dax | 央来到就放马蜂, |
dax dlouf ghob xangt geeb mongl lol | 央来到就放蜜蜂, |
beet ghob fub zad wad | 叮雷的儿媳, |
beet ghob fub zad daib | 螫雷的儿子, |
laix dous ghoud poub nrax | 个个耳朵肿, |
dail dous ghoud poub mis | 人人脸孔泡。 |
mob daib nenx laib yeed poub | “你儿吃啥这样肥, |
mob nrieeb haok laib gheel diangs | 你媳吃啥这样胖?” |
fub daib ghoud lol jus | 雷子也埋怨, |
fub nrieeb ghoud lol jus | 雷媳也数落: |
bak Veeb ab dax bib vut nriangb | “央叔未来咱安逸, |
bak Veeb dax nriangb bib xangd xeed | 央叔来了咱难受!” |
fub xeib geeb mongl beet | 雷怕遭蜂螫, |
fub zouk mil dib laot | 雷跑去打铁; |
fub daib xeib mongl beet | 雷子怕蜂螫, |
fub daib mil dliof tongd | 跑去拉风箱。 |
ghob Veeb jouf mil jas | 阿央去看见, |
ghob Veeb jouf mil nais | 阿央去问道: |
laib tongd nriangb dail gheel | “风箱里有啥? |
tongd coub bongt hongl hongl | 才喘气呼呼?” |
fub jus dios dlinb jeib | 雷答是杉毛, |
fub jus dios nriees mol | 雷说是马须。 |
ghob Veeb diot ib dok | 阿央猛一拔, |
not dios dlinb gheib lial | 却是公鸡毛。 |
dios ib mab dlinb gheib | “是一把鸡羽, |
dios ib bil dlinb lius | 是一撮鸡毛, |
dieed nal jus dlinb jeib | 却谎称是杉毛发, |
dieed dlab jus nriees mol | 却骗说是马胡须!” |
seid jus not pangd jus | “话且随便吹, |
hvub nongf not pangd nongf | 语且随意侃。 |
dlinb gheib it bongt tongd | 鸡毛才造风箱气, |
vob geed it bongt naix eid Veeb | 饭菜才长人类力哇央!” |
ob laix ghob diuk cenb | 两个朴哧笑, |
ob dail ghob hak hveib | 双方怨仇消。 |
Veeb dieed ghad gheib lieed nriux weil | 央拿鸡屎抺锅沿, |
ghad wof lieed lot xit | 狗粪抺甑口。 |
mob sob naix vongs vis | “你责人肮脏, |
rnob sob naix vongs xit | 你嫌人污秽, |
peeb bib naix feeb dab | 就来劈我们, |
dib bib naix feeb dos | 就来揍我们。 [36] |
mob jus mob diux ab vongs vil | 你夸你家不肮脏, |
mob zad ab vongs xit | 你屋不污秽, |
mob xid mob nriux weil | 你看你锅沿, |
mob nrieet mob lot xit | 你瞧你甑口, |
ghad gheib bid nriux weil | 鸡屎满锅沿, |
ghad wof bid lot xit | 狗粪满甑口! |
mob dib bib naix seeb | 你揍我们冤枉, |
mob peeb bib naix lial | 你劈我们不该!” |
ghob fub jouf lol jus | 雷只得说道: |
sad ghob dib beet qut | “错就杀猪赔礼, |
wat ghob dieed aob seed | 脏就拿水洗净。 |
qut vut bib ghob nenx | 赔礼毕咱们吃饭, |
ot jus bib ghob haok | 洗净了咱们喝酒。” |
dieeb naib fub xangd xeed | 日久雷嫌烦, |
not mangt fub vut nrat | 多天雷生厌, |
mil khab gheeb neel yeed | 去挖消水口, |
mil bouk fend jus nriangb | 去开池水洞, |
khab ghob kheeb feeb dab | 凡间水泻完, |
bouk ghob lot feeb dos | 世上水开干。 |
wil khad mob mil dab | “我放你下去, |
wil khad mob mil dos | 我让你归凡, |
khad mob mil mob feeb | 放你回你地方, |
khad mob mil mob vangl | 让你归你寨上。” |
ghob Veeb jouf lol jus | 阿央就说道: |
mob it wil feeb jeex ghab diongl | “你整我的地方成深沟, |
wil khongd jeex ghab gif | 我的处所成大壑, |
wil feeb jeex ghab veex | 我的地方成高岭, |
wil khongd jeex ghab wangs | 我的处所成山湾, |
mil it ghaob ab jeex | 去种无收成, |
mil sos gid ab xeed | 去耕无收获。 |
wil ab mil dab xenk | 我不下去了, |
wil ab mil dos xenk | 我不回去啦, |
sax sax nriangb wix nrox | 一齐住九天, |
sax sax xud daot aot | 共同居云霄。” |
fub jous hveib pab bil | 雷拍手无法子, |
fub jous nrid pab lob | 雷顿脚无计策, |
nib dieed xongs juf nrix diox tiab | 他使七十头宽角水牯, |
xongs juf liod gib wuf | 七十头弯角黄牛, |
mil keeb veex zeex dax | 欲去犁平岭, |
mil kak wangs beis lol | 欲去耙平壑。 |
xongs keeb das jul nrix | 七犁水牛全累死, |
xongs kak das jul liod | 七耙黄牛全累亡, |
keeb ghoud ab zeex veex | 犁也不平岭, |
kak ghoud ab beis wangs | 耙也不平壑。 |
jouf khad hob diul niongl | 才降雾罩山冲, |
jouf xangt aot zeex feeb | 才施云遮大地, |
dax xab jul ghab wul | 遮住了山梁, |
dax diul jul ghab wangs | 罩住了山湾, |
dax xab jul ghab gongb | 遮住了深沟, |
dax diul jul ghab gif | 罩住了峡谷, |
jox feeb ghob zeex zail | 大地好像平坦坦, |
laib vangl beis dangf ghot | 村落俨然平泱泱。 |
bouk diux diot Veeb xid | 开门请央望, |
tieet dlongd
[37]
diot Veeb nrieet | 开窗叫央眺, |
jox feeb zeex yangl yangl | 大地平坦坦, |
jox feeb beis yeel yeet | 村落平泱泱, |
Veeb jouf diangd lol dab | 央才回世上, |
Veeb jouf tok lol dos | 央才返故乡。 |
dieed xeeb dieed lol feix | 拿长绳来拴, |
dieed lieet dieed lol diaof | 拿长索来吊, |
feix ghob Veeb lol dab | 拴央降世上, |
diaof ghob Veeb lol dos | 吊央下故乡。 |
xangt xeeb vut doux jul | 绳放将要完, |
Veeb los vut weix bil | 央降将到地, |
geeb dlongb jouf dax geik | 牛虻忽飞来, |
haok xeed nib diongb ngangl | 吸血叮腿上。 |
ghob Veeb jouf meex mil | 央拍打牛虻, |
nak lieet leit wix niul | 绳动到天上, |
ghob fub jouf daod denl | 雷就砍断绳, [38] |
ghob Veeb diot bix dongl | 央就坠下地, |
jouf liax ib jil lob | 跛了一只脚, |
jouf lod ib jil bil | 折了一只手。 |
fub xoub hob mil bil | 雷收雾上去, |
fub youk aot mil wix | 雷收云上天, |
xid feeb jeex ghab vongl | 现出了陡崖, |
benf khongd jeex ghab gif | 现出了峡谷, |
xid feeb jeex ghab veex | 现出了山岭, |
benf khongd jeex ghab wangs | 现出了山湾。 |
Veeb menb deil ib ghongd | 央生气到颈, |
Veeb nriangl deil ib qenb | 央恼怒满肚: |
benb nongd wil ab diangd | “早知这样我不转, |
benb nongd wil ab lol | 早知这样我不回!” |
xangx diangd mil it seid | 想转去论理, |
xangx tok mil it diangs | 想回去斗争, |
ab nriangb gongl mil weix | 无路再上天, |
ab nriangb gid mil leit | 无径再入云。 |
nib gangf dieeb ceib daox | 他挥着铜鞭, |
nib liax dieeb ceib laot | 他扬着铁鞭, |
mil hak songl bob vib | 赶众石包包, |
mil hak songl bil vas | 赶众尖尖峰, |
seet gongl mil feeb wix | 筑路去九天, |
seet diees mil daot aot | 造梯上云霄。 |
fub nangd Veeb seet gongl | 雷闻央筑路, |
fub nangd Veeb seet diees | 雷闻央造梯, |
dax qab nib it seid | 来找他论理, |
dax vangs nib it diangs | 来寻他斗争, |
jouf sob dail geeb kuk | 就命老蜈蚣: |
mob ngal mil dab xid | “你下大地看, |
mob ngal mil dos nrieet | 你下人间瞧, |
xid Veeb seet gongl dot | 看央是否在修路, |
nrieet Veeb seet diees dot | 瞧央是否在造梯?” |
geeb kuk jouf dax weix | 蜈蚣才来到, |
geeb kuk jouf ngal dlouf | 蜈蚣才降临, |
jas Veeb nriangb qut vus | 遇央在休息, |
keeb dlaib ngus gheel ngus | 沉睡打呼噜, |
ghob geik nib ib had | 就叮他一口, |
ghob sangt nib ib nriux | 就咬他一下, |
geik gos nib khangd xud | 叮中他阴处, |
sangt gos nib khangd vut | 咬着他阳根。 [39] |
Veeb benb beed gos dail | 央度己将死, |
Veeb benb beed das mil | 央知已将亡: |
dlieeb eib gheel jeex joud | “恶怨酿成鸠, |
diangs naf gheel jeex geeb | 纠纷化毒瘤, |
wil beed gos nongd deil | 我将逝去矣! |
gid nriangb daib Boux Jongx | 待有孩宝炯, |
gid nriangb jid Nios Zeef | 待有娃略则, |
lol dieed wil nreex lieel | 来继我名声, |
lol dieed wil bat vut | 来续我故事。” |
ceib daox mouf geeb jid | 铜鞭打虫身, |
ceib laot mouf geeb lob | 铁鞭挞虫脚, |
jid jeex ghab juf ghaid | 身折成十节, |
lob jeex ghab beet yeel | 脚断成百只。 [40] |
vangb xongs diongx vib bod | 将七筒石子, |
vangb xongs diongx vib lieel | 将七筒石片, |
zos cat bid jox feeb | 撒遍了大地, |
zos cat bid laib vangl | 撒遍了原野。 |
geeb kuk diangd mil xees | 蜈蚣回去报: |
wil mil leit gid dos | “我去到人间, |
jas Veeb nriangb seet gongl | 遇央在筑路, |
deid Veeb nriangb seet diees | 遇央在造梯, |
geik nib jul dlieel xenk | 叮他气绝啦, |
sangt nib niouk nrees xenk | 咬他命丧啦。” |
fub ghob angt ib ghongd | 雷气胀到颈, |
fub ghob menb ib qenb | 雷恼怒满肚: |
sob mob xid jid dax | “叫你去看我兄弟, |
sob mob nrieet jid ad | 叫你去瞧我姐妹, |
dieed geik nib jul dlieel | 却叮他气绝, |
dieed sangt nib niouk nrees | 却咬他命丧!” |
diot geeb kuk ib meex | 打蜈蚣一掌, |
geeb kuk ghob jongb jeix | 蜈蚣伸了腿, |
diot geeb kuk ib peeb | 劈蜈蚣一劈, |
geeb kuk ghob xongb lob
[41]
| 蜈蚣伸了脚。 |
ghab bil Jax hvid nid | 《贾》是这样叙, |
ghab god xuf hvid nid | 理是这样述。 |
naib vut ib juf wangl | 吉缘十二祖, |
mangt vut ob dail qid | 祥因十二王。 |
[1] 传说央起初无牛犁田,就叫狗和猪去耕作。谁勤快卖力从一头刨拱泥土通到另一头了,就奖赏一次食物给它吃。参见《案件篇·猪和狗》。
[2] 椎牛:用锐物猛击牛头顶部要害处,将牛击死,这是苗族过去杀牛祭祀的一种方法。
[3] 传说因为央借雷的黄牛犁田后杀吃,雷气而来劈央,故今苗族民间流传有种种“忌雷”、“祭雷”习俗,例如:春天雷声初鸣第一、二、三次时,人们要各禁忌犁田三天,以示谢罪,否则认为庄稼将长不好;如果发现水稻出现某种病害,就认为是雷来作祟,要请巫师祈禳。上述两种习俗现仍在丹寨县传承。
[4] 以上这四句,是说土地神是个“两面派”,对雷和央都讨好。
[5] 苗族木楼房的中柱位置,被认为是祖宗灵魂栖息之所,相当于汉族的神龛,所以央叫雷别劈中柱。
[6] lieet Deit:Deit即 Ghab Deit(嘎对,神名)的省称。lieet Deit 意为神索,具有神奇的法力。
[7] 雷的威力巨大,传说只有神索、神钳能制服它。
[8] 传说雷极讲卫生,尤其不能容忍炊具食具被鸡鸭狗屎渥污。
[9] dot dlinb jouf boud、dot nriees jouf beeb:此二句源于虎偷食家猪的典故,详见《创世篇·日月纠纷》注15。原喻掌握了证据,此处指掌握了雷的底细。
[10] dot dlinb jouf boud、dot nriees jouf beeb:此二句源于虎偷食家猪的典故,详见《创世篇·日月纠纷》注15。原喻掌握了证据,此处指掌握了雷的底细。
[11] geed:daot geed(滑皮榔)的省称,亦称daot vob geed,乔木。其树皮似开裂残破的杉树皮,有黏稠滑腻的天然汁液浸出。取内皮捣烂浸泡过滤,可得到很滑膩的汁液,俗称“滑药”,是手工制造白皮纸时必须的一种添加剂。在饥荒年月,人们亦取其内皮煮食充饥(其苗语树名直译意为“饭树”,当由此而来)。苗族神话传说:远古时山石树草等都会行走,树木干枯后会自动来到人的家中作柴薪。一次,滑皮榔、竹子等争抢燃烧自己做饭,火猛,米汤涨溢出鼎罐,淋烫了滑皮榔树的皮肉,于是就成了现在这个样子。
[12] dail nriangx feeb(轻舟):指用轻质树木造的船。演唱者解说是用一节大树干凿成的独木舟,苗语俗称nriangx dliongb ghaif(直译意为猪槽式的船),故“船”前用的是与一棵树的“棵”相同的量词dail,而不是常用的一只小船的“只”(dieeb)。
[13] 传说央囚雷在黑仓中搓绳时,在楼板上凿了个孔,把绳头拉下来,叫狗守在仓脚,不时把雷已搓好的绳索拉下来,造成雷怎么也搓不满一仓的绳。
[14] daib ghab liox(葫芦仔)、jid ghab diof(葫芦娃):又称daib ghab kheeb、jid ghab xuf(义同前),指两兄妹宝炯和略则,因他俩乘坐葫芦中躲过洪水灾难而称此名。
[15] daib ghab liox(葫芦仔)、jid ghab diof(葫芦娃):又称daib ghab kheeb、jid ghab xuf(义同前),指两兄妹宝炯和略则,因他俩乘坐葫芦中躲过洪水灾难而称此名。
[16] Boux Jongx(宝炯):葫芦兄妹中的妹之名,异说称为Benx Jenx(本瑾)、Beex Jongx(扁炯)等。Boux为女子之通称,Jongx为本名。
[17] Nios Zeef(略则):葫芦兄妹中的哥之名,异说称为Ghaot Zeet(郜则)。Nios是男子之通称,Zeet为本名。
[18] gheeb nrongl(仓脚);过去苗家的粮仓多单独建在寨边,仓脚是空的,白天孩子来此玩耍,青年男女夜晚也来此唱歌谈情。
[19] geeb khob(格科):一种黑壳甲虫名,喜在水面浮游。
[20] geeb dlaol(格劳):一种小昆虫名,成虫尾部有荧光体,夜里可见到明亮的荧光。但不是萤火虫。
[21] 传说雷把双腋一夹一放,就能放出耀眼的闪光。
[22] aob xub(酸水)、aob zees(肴汤):此处实指aob zees xub(用淘米水或米汤酿制成的酸水,是苗家人煮酸汤菜的原料),此处为修辞需要而分拆在上下两句来说。
[23] aob xub(酸水)、aob zees(肴汤):此处实指aob zees xub(用淘米水或米汤酿制成的酸水,是苗家人煮酸汤菜的原料),此处为修辞需要而分拆在上下两句来说。
[24] 苗族传说,酸汤、酸糟能破解某些神威、灵气,铜仓铁屋被酸水泼淋,故雷能破仓而出。一说雷喝了酸汤,神力大增,故能破仓而出。
[25] yeeb neel、gos daot:yeeb neel意为“暴发洪水”,gos daot亦说为das daot,意为“淹没树木”或“淹死树木”。yeeb neel gos daot本是个成语,意为“洪水滔天”,此篇多处为修辞需要而分拆在上下两句来说。
[26] yeeb neel、gos daot:yeeb neel意为“暴发洪水”,gos daot亦说为das daot,意为“淹没树木”或“淹死树木”。yeeb neel gos daot本是个成语,意为“洪水滔天”,此篇多处为修辞需要而分拆在上下两句来说。
[27] zaid daob(葫芦)、zaid xuf(葫芦):植物或其果实名。前者果实状似长梨果形,苗家人于其熟透晒干后剖为两半,抠去瓤,可当瓢用,或锯去蒂部抠出瓤,可作盛水或盛酒器具。后者果实状似有柄的圆球,熟透晒干后在球部切一小口,抠去瓤,可当酒提子用。
[28] zaid daob(葫芦)、zaid xuf(葫芦):植物或其果实名。前者果实状似长梨果形,苗家人于其熟透晒干后剖为两半,抠去瓤,可当瓢用,或锯去蒂部抠出瓤,可作盛水或盛酒器具。后者果实状似有柄的圆球,熟透晒干后在球部切一小口,抠去瓤,可当酒提子用。
[29] 以上这四句是反语——绳索抖动,表明央正乘舟攀索上天去(舟荡才索动),而不是已淹死。
[30] 拍掌、舞爪:意为雷可以拍手称快庆幸央的死亡。
[31] 长角、冒牙:喻矛盾、纠纷还会继续发展。以上这四句也是反语——绳索不抖动,表明央已淹死,而不是还活着。
[32] 传说因葫芦兄妹许诺了鼠可以来家中任意食谷米,故今农村苗家人尤其是老年人,对于入室为患的鼠们仍然心中恼恨而不敢明言,忌讳直呼鼠为“neel(鼠)”,而叫做“daib yut(小娃崽)”,怕惹恼它们而为患更烈。
[33] 传说这是鸡害怕说了实话会遭到鸭鹅那样的惩罚,而不得不故意对雷说的假话。
[34] 九人弓、七人弩:指需九人或七人共同拉才拉得开的弓弩,其威力比单人拉的弓弩强大得多,从前苗人用这种弓弩来猎杀猛兽。清代典籍《贵州通志》和《百苗图》载:“九股苗”(分布在今黔东南境)擅长使用“偏架”,“三人共拉,矢无不贯”,就是这类硬弩。1950年,丹寨县东部地区发生虎患,死伤数十人,县里就曾经组织苗族猎人,用这种硬弩猎杀了食人虎。
[35] 搭桥、摆凳:形容雷以隆重的礼节迎接央的来临。
[36] 传说因雷极爱干净讲卫生,若谁人的锅甑不慎被鸡等来屙屎弄脏,不及时洗净被雷发现,便要来劈其人以示惩罚。
[37] dlongd:khangd dlongd(窗子)的省称,口语中不能省称。
[38] 传说央吊绳索下人间时与雷约定:“我到了地上,就会抖动绳索通知你。你见索动了就可以砍断,我就上不了天来找你了。”
[39] 叮中他阴处/咬着他阳根:苗语原句为隐喻说法,普通读者难懂,此处改为意译。
[40] 传说蜈蚣原来体形巨大,被央挥铜铁鞭打得稀烂,重新复活后变小成现在的样子。
[41] xongb lob(伸脚):喻死亡(贬义)。